Borsa

Sual: Borsaya girmek, alım satım, yatırım yapmak caiz mi?
CEVAP
Caizdir. Hisse senedi almak, bir şirkete ortak olmak anlama gelir; fakat kumar oynar şeklinde, devamlı bununla meşgul olmamalıdır. Borsa yüzünden evini barkını satan, hatta intihar edenler bile olmuştur.

Borsa ve at yarışları
Borsalar, hisse senetlerinin alım satımlarının yapıldığı yerlerdir. Bu yolla, firmalar hisselerinin bir kısmını satarak karşılıksız yeni finansman ihtiyacı sağlamakta, hisse senedi satın alanlar da atıl fonlarını bir şirkete ortak olarak değerlendirme imkanı bulmaktadırlar.

Kuramsal olarak borsanın, ülke ekonomisi için faydası mevcuttur. Bir firmanın hisse senedini satın almak, o şirkete ortak olmak anlamına gelmektedir. Firmanın kârlılık, verimlilik şeklinde mali yapısındaki olumlu yada menfi değişimler, hisse senetlerinin itibari/cari (alım-satım) değerlerinde de artış yada azalış şeklinde değişikliklere sebep olduğu şeklinde, gelecekteki beklentiler de hisse senetlerinin itibari değerinin artmasına yada azalmasına sebep olmaktadır.

Pratikteki borsaya bakarsak; tamamen değişik bir durum ortaya çıkmaktadır. Mevcut borsa ile hisse senedi sahiplerinin ilişkisi, şirket ile şirket ortağı arasındaki ilişkiye değil, kumara, daha ziyade de at yarışı oynamaya benzemektedir. O denli benzemektedir ki literatürleri de benzerdir. Oynamak, tiyo almak şeklinde tabirler ortaktır. Mevcut haliyle borsadaki amaç, paydaş olmak değil, kağıt almaktır. Alınan kağıdın bir an ilkin değerinin artması beklenmekte, gözlenmekte ve izlenmektedir.

Borsada yoğun şekilde spekülasyonlar mevcuttur. Hisse senetlerinin kıymetini ekonomik kriterlerden ziyade, spekülatif davranışlar belirlemektedir. At yarışlarında da durum aynı şekildedir. Her ne kadar çeşitli mali kriterler ile değerlendirmeler yapılsa da nihai olarak hisse senetlerinin ne süre ne kadar yükseleceğini yada düşeceğini anlamak mümkün olmamaktadır. At yarışlarında da birinci olacak at, çeşitli kriterlerle (jokeyi, atın geçmişi, hangi yarışlarda ne dereceler almış olduğu, hangi pistte iyi koştuğu şeklinde) değerlendirilerek tahmin edilmeye çalışılsa da, nihai olarak birinciyi anlamak mümkün olmamaktadır. Borsada oynayanlar için de, at yarışı oynayanlar için de sonucu büyük seviyede talih belirlemektedir. Asla tahmin edilemeyen bir at, yarışı kazanabildiği şeklinde, asla tahmin edilemeyen bir kağıt, kısa sürede büyük kazandırabilmektedir. Her ikisinde de sonucu bilen ve belirleyen spekülatörler mevcuttur.

Borsada oynayanların hisse senetlerinin yükselişe yada düşüşe geçtiğindeki tavrı aynen kumardaki tavırdır. Yükselmeye başladığında daha da yükselmesi, düşmeye başladığında da her an yükseleceği beklenmektedir. Kağıtların değerleri her an değişebileceği için yakın takip gerekmekte, bu sebeple asli işlerden feragat edilmekte ve borsaya büyük zaman ayrılmaktadır. Televizyonların teleteksleri, endekse ayarlanmakta, seans odalarında tedirgin gözlerle ekranlar takip edilmekte, gazetelerin borsa sayfaları derin incelemelere doğal olarak tutulmaktadır. Tiyolar beklenmeye, hangi kağıda oynamanın doğru olacağı, hangi kağıdın kazandıracağı tahmin edilmeye çalışılmaktadır. Kağıtların her an ve büyük artış yada azalışı mümkün olduğundan her iki halde (aşırı luk yada aşırı üzüntü) borsada oynayanların ruh sağlıklarına zarar vermekte, çeşitli dengesizliklere sebep olmaktadır. Geçen gün gazeteler yazdı. Ankara’da bir borsacı, yatmış, kalb krizi geçirerek ölmüş. Ya borsa düşsel kurarken krize girmiş yada rüyada borsa oynamış, kaybedince kalbi dayanamamış zavallının.

Borsada oynamak, aynen kumarda olduğu şeklinde büyük bir bağımlılık oluşturmuştur. Elinde kağıdı olmayan oyuncular da kağıtları yakından takip etmekte ve yükselen kağıtlardan alamadığına hayıflanmaktadır. Bu bağımlılık beşeri münasebetlere de aksetmekte, borsada oynayanlar ile meydana getirilen sohbetlerde mevzu bir halde, kesinlikle borsaya gelmekte, uzun uzun borsa tahlilleri yapılmaktadır.
Borsada oynayanlarda da, gene aynı kumar oynayanlarda olduğu şeklinde, kazanma hırsı aklı devreden çıkartmakta, kredi alanlar yada kredi kartı ile nakit çekerek kağıt alanlar çıkabiliyor. (Adnan İlhan)

Hisse senedi
Sual: Haram iş icra eden şirketlerin hisse senedini almak caiz olur mu?
CEVAP
Sırf haram işle meşgul oluyorsa caiz olmaz. Örneğin bir şirket, yalnız içki satıyorsa, onun hissesi alınmaz. Yapmış olduğu işler, helal ve haram karışıksa, bunların hisselerini almak caizdir. Örneğin banka ve sigorta şirketlerinin, içki yanında başka helal ürünler de satan alışveriş mağazalarının hisse senetlerini almak caizdir. Ebülleys-i Semerkandî hazretleri buyuruyor ki:
Malının çoğunun helal olduğu sanılan kimsenin verdiği hediyeyi almak ve onunla her çeşit alışveriş yapmak caiz olur. (Hadika)