Alışverişle ilgili çeşitli sorular

Sual: Birine, (şu malı ne kadara satarsan sat, bana 3 lira ver) desem, o da dörde satsa, caiz olur mu?
CEVAP
Evet.

Sual: Zekât olarak, fakire altın lira yada bilezik veriyoruz. Sonrasında da, (Eğer bozduracaksan rayiç fiyattan satın alabilirim) diyoruz. Satarsa alıyoruz. Bunun mahzuru var mıdır?
CEVAP
Zekât olarak verilen altını rayiç fiyattan geri almakta sakınca yoktur. Rayiç fiyattan ucuza almak ise mekruh olur. Zekât olarak verilen tecim eşyasının fiyatı her yerde aynı değildir. Geri alınırsa, yoksul zarara uğratılabilir. Bu bakımdan tecim eşyasını fakirden geri satın almak mekruh olur. Altını almak ise mekruh olmaz.

Sual: Bir arkadaşa “Evini on milyara satayım mı?” dedim. O da razı oldu. Ben de 12 milyara sattım. Arkadaşa 10 milyar verdim. Yaptığım iş günah oldu mu?
CEVAP
Arkadaşınıza, istediği fiyatı verdiğiniz için size günah olmaz.

Sual: Başkasının malını kazaen kıran veya zarar veren tazmin eder mi? Örneğin komşu, çıkış kapısının önüne su şişesi koymuş. Görmeden çarpıp kırdım. Ödemem gerekir mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Çöpe atılan kullanılmış eşyaları alıp kullanmak caiz mi, kul hakkı olur mu?
CEVAP
Çöpe atılan şey kıymetli bile olsa, zenginlerin de onu alıp kullanımı caizdir, kul hakkı falan geçmez.

Sual: Ne alırsan beş lira diyerek satış yapılıyor. Caiz mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Meydana konmuş simitleri, para bırakıp alıyorlar. Caiz mi?
CEVAP
Rızası olduğu biliniyorsa, âdet edinmişse caiz olur.

Sual: Esnaf olarak özetlemek gerekirse neye dikkat etmemi tavsiye edersiniz?
CEVAP
Esnaf, hile yapmazsa, dürüst çalışırsa kazanılmış olduğu helal olur. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Bir satıcı, yalan söylemez, emanete riayet eder, verdiği sözden dönmez, borcunu geciktirmez, alacaklısını sıkıştırmaz, satarken malını fazla övmez ve alırken de kötülemez ise, kazancı ona kutsal olur.) [Deylemi]

Hileli malı sağlam diye satmak, müslümana ihanet etmek, hakaret etmek haramdır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Bir müslüman, sattığı şeyin kusurunu bilip de söylemezse, bu helal olmaz.) [Müslim]

(Müslüman müslümanın kardeşidir. Ona hıyanet ve yalan isnat etmez. Ona lakayd da kalmaz. Müslümanın müslümana ırzı, malı ve kanı haramdır. Bir hiç kimseye müslüman kardeşini tahkir etmesi şer olarak yeter.) [Tirmizi]

Dürüst olarak tecim yapmak oldukça iyidir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Rızkın onda dokuzu ticarettedir.) [Said b.Mensur]

Ticaretten korkmamak gerekir. Bundan dolayı atalarımız, (Korkak tüccar, ne kâr eder, ne zarar) demişlerdir. Hadis-i şerifte de buyuruldu ki:
(Korkak tüccar, yoksun kalır, yürekli tüccar, rızka kavuşur.) [Kudai]

Sual: Ayakkabı tamirciliği yapıyorum. Bazı müşteriler, bıraktıkları ayakkabılarını ya oldukça geç alıyor yada almaya asla gelmiyorlar. Ben de, (15 gün içinde alınmayan ayakkabılardan sorumlu değilim) diye levha hazırlattım. Ek olarak her müşteriye de, 15 gün geçerse, ayakkabılarını onarım tutarına satacağımı da söylüyorum. İki ay beklettikten sonrasında satıyorum. Bu şekilde yapmam günah oluyor mu?
CEVAP
Müşterilerin, sizinle meydana getirilen anlaşmaya uymaları gerekir. Uymazlarsa siz sorumlu olmazsınız. (Mecelle)

Sual: İnternetten alışveriş sitelerinden standart mal alınabilir mi?
CEVAP
Bir mahzuru yoktur.

Sual: Kendisi için para topladığım hasta öldü. Bu parayı ne yapayım?
CEVAP
Fakirlere vermek iyi olur.

Sual: Kıymeti değişik iki eşit arazi, kıymetine gore mi paylaşılır?
CEVAP
Evet. Veya satılıp parası bölme edilir.

Sual: Banka güvence mektubu caiz mi?
CEVAP
Caizdir.

Sual: Kasaba 2 kilogram et verip 1kg da kıyma istedim. Getirdiğim ete, kendi etini karıştırıp kıyma yapmış oldu. 3 kilogram kıyma verdi. 1 kilogram kıyma parası aldı. Caiz oldu mu?
CEVAP
Evet.

Sual: 100 kilogram buğday verip 70 kilogram un, 30 kilogram kepek almak caiz mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Bir malı üç milyara sattım. Daha teslim etmeden başka biri, (ben beş milyar vereyim) dedi. İlk satıştan vazgeçmem caiz mi?
CEVAP
İlk alan, vazgeçmedikçe caiz olmaz.

Sual: Müşteri, (Üç gün içinde gelmezsem bu saat senin olsun) dedi. On gün sonrasında geldi. Saatini vermezsem günah olur mu?
CEVAP
Günah olmaz. Fakat kayra edip vermek oldukça sevaptır.

Sual: On gram altın değerinde, borç para versem, alırken de gene o günkü rayice gore on gram altın değerinde para alsam caiz mi?
CEVAP
Caiz olur.

Sual: Pazarlıksız satış yapıyoruz demek caiz mi?
CEVAP
Evet. Pazarlık koşul değildir. Pazarlık edilmesi iyi olur.

Sual: Radyo ve teyp satmak caiz mi?
CEVAP
Evet. Bundan dolayı haram işlerde kullanılacağı kati değildir. Bıçak satmak gibidir.

Sual: Fotoğraf yanarsa iade ederim diye peşin para almam caiz mi?
CEVAP
Evet.

Sual: 10 ton kağıdı 2 milyara sattım. Borçlu ödemedi. Kağıda zam geldi. 10 ton kağıt 3 milyar oldu. 3 milyar istemem caiz mi?
CEVAP
Hayır. Altına gore kıymetini istemek caizdir.

Sual: Biri, parana karıştırabilirsin, bu parayı falancaya ver dedi. Parayı harcadım. Ay başlangıcında parasını ödedim. Mahzuru oldu mu?
CEVAP
Acil ver demediği, zaman bildirmediği için günah olmaz.

Sual: Eşit para toplayıp yiyecek alıyor, birlikte yiyoruz. Caiz mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Mehr-i muaccel borcu olanın armağan vermesi caiz mi?
CEVAP
Ilkin mühim olan borcunu ödemesi gerekir.

Sual: Diş tabibiyim. Bir uygulaman, adıma muayenehane açacak. Kazanç ortak olacak. Caiz midir?
CEVAP
Evet.

Sual: Vadeli borcu olan başkasına borç verebilir mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Alacakları icra yolu ile alırken harcamaları da almak caiz mi?
CEVAP
Mecburi olan harcamaları almak caizdir.

Sual: Bakkal, (Malı götür, parasını sonrasında verirsin) dedi. Ben de âdet olduğundan ay başlangıcında vermeyi düşündüm. Caiz mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Saat tamircisi, gelip zamanında alınmayan saatleri ne yapar?
CEVAP
Akrabasına verir. O da yoksa lukata hükmüne girer.

Sual: Bir yapınman, ana-babasını ücretle çalıştırabilir mi?
CEVAP
Babasını çalıştırması caiz. Anasını çalıştıramaz.

Sual: İçki satmayan, fakat fâsık olanla alışveriş mekruh mu?
CEVAP
Mekruh değildir.

Sual: Çalınan halımın yerine, verilen çalıntı halıyı almam caiz mi?
CEVAP
Evet. Sahibi çıkarsa vermek gerekir.

Sual: Büyük marketlerde ayrı kasası olan içkisiz reyondan alışveriş caiz mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Bu malları götür, satamadığını getir demek caiz mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Üç ay sonrasında teslim almak suretiyle taksitle mal almak caiz mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Satın alınca, satıcı (Karpuzu keseyim) dedi. (Kes) dedim. Karpuz ham çıktı. Başka birini tartıp verdi. Caiz oldu mu?
CEVAP
Rıza ile olduğundan caizdir.

Sual: Avukat, müvekkil adına yapmış olduğu günahlardan sorumlu mü?
CEVAP
Evet.

Sual: Kimi zaman ayın üçünde, dördünde maaş alıyoruz. Bu bakımdan ay başlangıcında vermek suretiyle diye alışveriş yapmak caiz mi?
CEVAP
Evet.

Sual: İki ortak, kıymetleri oldukça değişik olan iki arsayı, kur’a çekerek paylaşmaları caiz olur mu?
CEVAP
İki tarafın rızası ile caiz olur.

Sual: Yakın bakkalda aynı mal daha pahalı. Uzağa gitmemek için, yakın bakkaldan pahalı almak caiz mi?
CEVAP
Evet caizdir.

Sual: (Bu malı şu kadara sat. Daha fazlasına satarsan, fazlası senin olsun) demek caiz mi?
CEVAP
Evet.

Sual: (Malı satamazsam, 3-4 ay sonrasında getiririm) demek caiz mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Hekim, genelev hanımını muayene edip ücret alsa caiz mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Taksitli borçlarım var. Bir dost evine et alıp yemen sana haramdır dedi. Öyleki mi?
CEVAP
Et yiyecek haram diye bir şey yok. Öyleki söylemek günah olur. İbrahim bin Edhem hazretleri (Borcu olan kimse, ödemedikçe yağlı ve sirkeli taam yememelidir) buyuruyor. Bu demek yağlı ve sirkeli yiyecek haram demek değil. Bu da taksitli borçlar için değil, ödünç alınan ve günü geldiği halde ödenemeyen borcu olanlar içindir.

Borçlu adam lezzet veren şeyler yememeli ki borcunu hatırlamalı ve bir an ilkin ödemeye çalışmalı anlama gelir. Borçlu adam baklava da yer kebap da yer. Din hakkında öyleki rastgele konuşulmaz, helale haram, harama helal denilmez.

Sual: Bir ekonomist, “Taksi dokunabilecek kimsenin dolmuşla eve gitmesi hırsızlıktır. Bu iktisat yasasının ana maddesidir. Bunun için, her insanın bende alacağı olduğu düşüncesiyle yaşıyor, hırsız olmamaya çalışıyorum” diyor. Evime taksi ile gidecek param varken, dolmuşla yada yaya gitsem, taksiye vereceğim parayı muhtaç birine vermesem hırsızlık mı etmiş olurum?
CEVAP
Dinimizde, taksi ile evine gidebilecek kimsenin, acelesi yoksa, yaya gitmesi, günah ve hırsızlık değildir. Aksine iyi olur. O parayı başkasına da vermesi gerekmez.

Sual: Biri aracıma çarptı. %100 hatalı olduğu tespit edildi. Kendisi de hatasını kabul etti. Aracınızın onarım ücretini derhal vereyim dedi. Servise gittik 300 liraya yaparım dedi. Adam da çıkarıp 300 lira verdi. Şimdi ben aracımı onarım ettirmesem, çarpık, ezik vaziyette kullansam, aldığım para haram olur mu?
CEVAP
Haram olmaz.

Sual: Ucuz diye kalitesiz şeyler alıyoruz, birkaç sefer yıkanınca yada kullanılınca bozuluyor. Pahalı olandan mı almalı?
CEVAP
Pahalı olması ölçü değildir. Ucuz olup kaliteli olan da olabilir. İyi araştırmalı, her şeyin iyisini, kalitelisini almaya çalışmalıdır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Ayakkabı yada elbise satın aldığında iyisini al.) [Taberani]

Sual: Dine daha oldukça hizmet etmek niyetiyle, maaşı yüksek, fakat günah işlenen bir yerde çalışmak uygun mudur?
CEVAP
Uygun değildir. Günah işlenen yerde zaruretsiz çalışılmaz. Tanrı rızası için çalışan, dünya nimetlerine de kavuşur. Fakat dünya için çalışan, ahiret nimetlerinden yoksun kalabilir. Hadis-i şerifte buyuruluyor ki:
(Allahü teâlâ, ahiret için çalışana dünyayı verir, fakat dünya için çalışana, ahireti vermez) [Deylemi]

Sual: Şüpheli paradan kurtulmak için para değiştirsek olur mu?
CEVAP
Olur. Para değişiklik yapmak de satıştır. Sahih olması için mal değişik olmalı. Örneğin iki 5 binlik, bir on binlikle değişmeli. Armağan suretiyle de değiştirilirse aynı tür mal da olur.

Sual: Namaz kılan yoksa, evi kılmayana kiraya vermem caiz mi?
CEVAP
Evet.

Uygun olmayan elbiseler satmak
Sual: Dışarıda giyilen açık saçık elbiseler satıyoruz. Mağazamıza Müslüman olmayanlar da geliyor. Uygun mudur?
CEVAP
Yalnız gayrimüslim olanlar gelseydi mahzuru olmazdı. Müslümanlar da geldiği için, doğrusu onlara da satılacağı için uygun değildir.

Alacakla borç ödenmez
Sual: Bir söz var, (Alacakla borç ödenmez) diye. Borçlu olduğumuz kimselere, elimizdeki vadesi gelmemiş çeklerden vermekte yada öteki alacaklarımızı onlara devrederek borçlarımızı kapatmamızda bir sakınca var mı? Şu demek oluyor ki alacak ile borç ödenir mi?
CEVAP
Asla mahzuru yoktur. Alacaklı razı oluyorsa, nakit yerine elimizdeki çeklerden verilebilir yada öteki alacaklarımız onlara devredilebilir. Alacakla borç ödenmez demek, birinde alacağımız var diye, buna güvenip de, başkasına borçlanmamalı anlama gelir. Yoksa birinde alacağımız var ise, ondan aldığımız malı paramıza mahsup edebiliriz.

Sual: Bazı ürünler, poşet yada paket içinde 1 lira diye satılıyor. Bir lira verip almakta sakınca var mıdır? Yoksa ambalajlı olduğundan bu alışveriş fâsid mi oluyor?
CEVAP
Hayır, fâsid olmuyor. Poşetiyle, ambalajıyla bir liraya alınıyor. Bunun mahzuru olmaz.

Sual: Bir dost, bana şu saati sat dedi. Ben bunu kendime alabilir miyim?
CEVAP
Satmak için vekil olan, kendisi için satın alamaz. Bundan dolayı, bir kimse hem alıcı, hem satıcı olması imkansız.

Sual: Müşteri almış olduğu malı geri getirince bunu almak gerekir mi?
CEVAP
Almak gerekmez. İhsan ederek geri almak iyi olur, oldukça sevab olur. Bir hadis-i şerif meali:
(Müşteri pişman olunca, satıcı da kabul edip sözleşmeyi bozarsa, Allahü teâlâ onun günahlarını affeder.) [K. Saadet]

Sual: Meyhaneye yada içki içilen lokanta benzer biçimde bölgelere ekmek satmak caiz midir?
CEVAP
Evet, caizdir.

Sual: Doktora muayene olan kimselerin kazançları, tamamen haramsa, muayene ücretini bu haram paradan verdikleri de biliniyorsa, doktorun bu parayı alması haram olur mu?
CEVAP
Meslek gereği alınan ücret, haram olmaz.

Sual: Kilisenin ve içki fabrikasının elektrik onarım işlerini yada başka tamiratlarını yapmak günah mıdır?
CEVAP
Hayır. Bu işlerin kendisi günah olmadığı için tamiratlarında çalışmak caizdir. (Bezzaziyye)

Bozuk para
Sual: Bir müşteriye sattığım ürünlerin fiyatlarını toplayınca, toplamı küsuratlı çıkıyor. Bozuk paralarla uğraşmamak için, birazcık azca yada oldukça söylemenin, sözgelişi toplamı, 5,95 yada 6,05 lira ederse, 6 lira demenin mahzuru olur mu?
CEVAP
Mahzuru olmaz. Hepimiz, malını istediği fiyattan satabilir.

Kredi kartı puanları
Sual: Bir tanıdığının kredi kartıyla, alışveriş edilse, kazanılan puanlar, kimin hakkıdır?
CEVAP
Özel bir antak kalma yapılmamışsa, puanlar kart sahibinin olur.

İçki satan yerden alışveriş
Sual: İçki satan yerden, alışveriş yapmak caiz midir?
CEVAP
İhtiyaç olunca ve içki parası para üstü olarak alınmazsa caiz olur. Büyük marketlerde, oldukça kasa olduğundan, içki parasının para üstü olarak alınma ihtimali daha azdır. Tam para verilirse veya kredi kartı kullanılırsa, bu olasılık asla kalmaz. (İçki satan fâsıktır, fâsıkla alışveriş yapmamalı) diye de hatıra gelebilir. Bu ayrı bir husustur. Namaz kılmayan, içki içen fâsık birinin dükkânında, içki satılmıyorsa, ondan da alışveriş yapmak caiz olur. Salihleri tercih etmek, elbet daha iyidir.

İçki ve domuz satmak
Sual: İçki ve domuz eti satan kimselerle alışveriş yapmak, fâsık oldukları için mi uygun değildir?
CEVAP
Fâsıklık yönünden değildir. Açıktan günah işleyenlerin hepsi fâsıktır. Örneğin açıkça kumar oynayan, namaz kılmayan kimse fâsıktır. Başı açık hanımefendi tezgâhtar fâsıktır. Fâsıkla, hatta kâfirle alışveriş sahihtir. Salihlerle alışveriş yapmak daha iyidir, fakat o ayrı bir mevzudur.

İçki ve domuz, dinen mal olmadığı için, bunların alınıp satılması sahih olmaz. Bunlar benzer biçimde kan ve leş satmak da bâtıldır. Eğer o marketten başka bir şey alınacaksa, paranın üstü de yoksa içki yada domuz parası karışmamış olacağı için caizdir. Kredi kartıyla alınca aslına bakarsanız karışmıyor. Dinimize, milletimize düşmanlık eden firmalar içki yada domuz satmasa da, onlarla da alışveriş caizse de, zorunlu kalmadıkça kaçınmaya çalışmalıdır.

Sual: Pikniğe giderken, eşit para toplayıp, yiyecek içecek alıyoruz. Birlikte yiyip içiyoruz. Fakat kimimiz azca, kimimiz oldukça yiyip içmiş oluyoruz. Caiz oluyor mu?
CEVAP
Evet.

Sual: İpekböceği kozasını satıyoruz. Sattığımız kimseler, kozaları fırınlayarak öldürüyorlar. Bu kozaları bu kimselere satmakta sakınca var mıdır?
CEVAP
İpek böceğini öldürmek için güneşe koymak caiz olduğundan, satılmasında sakınca olmaz. Günah fırınlayana olur.

Kumar aleti satmak
Sual: Kumar aletlerini satmak, caiz midir?
CEVAP
Hayır, caiz değildir.

Bal ve arılar
Sual: Bağımıza arılar konmuş ve bal yapmış. Bir dost, kovan getirmiş. Balı bırakıp, arıları götürürken gördük. Arılar ve bal kimindir?
CEVAP
Arılar bulanındır. Bal ise bağ sahibinin olur.

Sual: Bir yardım sandığımız var. Üyelere yardım edilebilir mi?
CEVAP
Üye dışındaki fakirlere yardım edilir. Üyelere sadece faizsiz ödünç verilir.

Mektupla alışveriş
Sual: Bir kimse mektupta, malını şu kadar liraya sattığını birine bildirse, o da mektubu okuyunca kabul ettim dese, alışveriş sahih midir?
CEVAP
Evet, sahih olur. Şimdi, web yöntemiyle meydana getirilen alışverişler de, bunun benzer biçimde sahihtir.

Erkeklere altın yüzük satmak
Sual: Kuyumcunun, erkeklere haram olan ziynet eşyası, sözgelişi altın yüzük satması caiz midir?
CEVAP
Evet, caizdir. Altın yüzüğü adamların takması haramdır, satmak haram değildir; bundan dolayı altın yüzüğü yatırım için almış olabilir. Yanımda dursun para ihtiyacı olursa bozdururum diyebilir. Altın yüzüğün kendisi haram değil, kullanılması haramdır. Bir adam, bir Reşat altını alsa, boynuna hanımefendiler benzer biçimde takmasa; fakat cebinde bulundursa günah olmaz. Takması haramdır, bulundurması günah değildir.

Vekil aslolan gibidir
Sual: Firmanın alacaklarını öğrenim eden yada hayır için, alıntı karşılığı para toplayan kimse, toplamış olduğu paraları, ondan sonra yerine koymak şartıyla harcayabilir mi?
CEVAP
O işin vekili sayıldığı için, yerine koymak şartıyla harcayabilir.

Markette yiyip içmek
Sual: Marketlerde iken çocuk su diye tutturuyor veya oradaki bir şeyi alıp yiyor. Ikimiz de, şişeyi yada kutusunu alıp kasada ödüyoruz. Bunun bir mahzuru oluyor mu?
CEVAP
Tutarları belli olduğundan caiz olur. Lokantalarda, pastanelerde, kahvelerde de, parasını ödemeden yiyip içmekte sakınca yoktur. Bundan dolayı yenilip içilenlerin tutarları bellidir.

Terzide artan kumaş
Sual: Bir terzide, müşteriden büyük minik kumaş artıkları kalıyor. Bu tarz şeyleri terzinin kullanımı caiz olur mu?
CEVAP
Evet, caizdir. Bu şekilde şeyler âdete bağlıdır. Kumaş olarak işe yaramıyorsa kullanabilir. İşe yarıyorsa müşteriye verilir.

Reklâm kâğıtlarını basmak
Sual: Matbaamızda, içki ve kumar aletleri benzer biçimde, haram olan şeylerin reklâm kâğıtlarını basmak haram mıdır?
CEVAP
Haram değilse de, haramın reklâmını yapmamaya, dolaylı da olsa, haram işlere sebep olmamaya çalışmalıdır.

Sual: Karate ve tekvando benzer biçimde sporlardan para kazanmak caiz midir?
CEVAP
Namaza engel eğer olmazsa, avret yeri de açık eğer olmazsa, caizdir.

Selem satışı
Sual: Buğdayın kilosu 1 lira olsa, 3-5 ay sonrasında bir ihtimal 2 lira olur. Şimdi bizlere para gerekiyor. Durumumuzu bilen bazı kişiler, 1 liradan üç ay sonrasında vereceğiniz buğdayı satın alırız diyorlar. Satmamız caiz olur mu?
CEVAP
Buğdayın vasfını, miktarını, vaktini ve yerini söyleyerek, selem vermek ve alıcının da kabul etmesiyle, selem usulü satış caiz olur. Örneğin (1000 kilo makarnalık buğdayı 1 Ekimde, Meram’daki evimde bana teslim etmek suretiyle, 1000 liraya sana selem verdim) denir. Satıcı da (Kabul ettim) demekle, selem vaki olur. Şu demek oluyor ki peşin parayla, veresiye buğday satılmış olur. (S. Ebediyye)

Sual: Biri peşin, birkaç taksitle mal satıyoruz. Müşteri kullanmadan malı getiriyor. Ikimiz de, (Peşin verdiğini almazsan, malı geri alırız) diyoruz. Bu para bizlere helal midir?
CEVAP
Hayır, helal olmaz. Malı azca da olsa kullanmış olarak getirseydi, helal olurdu. Müşteri anlaşmayı tek taraflı olarak bozamaz. Şu demek oluyor ki satılan malı geri almayabilirsiniz; fakat geri almak kayra olur, iyi olur.

Tv satmak
Sual: Tv satmak caiz midir?
CEVAP
Günah olan işlerde kullanılması kati olmadığı için, mubah şeyler seyretme ihtimali de olacağı için caizdir.

Düşük fiyat
Sual: Bir malı, herhangi bir sebeple, alış fiyatından daha düşük bir fiyatla zararına satmakta sakınca var mıdır?
CEVAP
Bir gerekseme var ise, oldukça ucuza da satmakta sakınca olmaz. Örneğin, müşteri çekmek için, fakire yardım için yada bu mal zaman içinde bozulacaksa ucuza satılabilir.

Sual: 5 kilo altını, 4 kilo altın ve 50 liraya veresiye satmak caiz midir?
CEVAP
Bir kısmı kâğıt para olsa da, altını altınla veresiye satmak caiz değildir. Hepsini kâğıt parayla veresiye satmak caizdir.

İnşaat şirketi
Sual: İnşaat şirketi olarak, plaj sitesi, içki fabrikası, gezinsel otel benzer biçimde bölgeler yapmak uygun mudur?
CEVAP
Günaha sebep olmayacak, yapınak, iş yeri, okul, ev benzer biçimde yerlerin inşaatı tercih edilmelidir.

Minimum alışveriş
Sual: Kaç kuruştan aşağı alışveriş caiz olmuyor?
CEVAP
Bir fels değerinden aşağı alışverişler caiz olmaz. Bir felsin itibarî kıymeti, şimdi bir altın liranın kıymetinin, on beşte biri kadar kuruş olmaktadır. (S. Ebediyye)

Bu ölçü bilinirse devamlı kendimiz hesaplarız. Örneğin, Cumhuriyet, Hamit benzer biçimde bir altın liranın, en ucuzunun kıymeti 525 lira olsa, bunun on beşte biri kadar kuruş, 35 kuruş olur. Buna gore 35 kuruştan aşağı olan bir malın satılması caiz olmaz. Örneğin, bir ciklet 20 kuruşsa, 2 ciklet alınıp 40 kuruş verilirse sorun kalmaz. Veya 15 kuruşluk başka mal da alınırsa, mahzuru olmaz.

Yararlı sanatlar
Sual: Hangi sanat daha kıymetlidir?
CEVAP
Dinimizde her sanat kıymetliyse de, insanlara faydası oldukça olan sanatlar -manifaturacılık ve ayakkabıcılık gibi- daha oldukça övülmüştür. Avcılık da mubah bir sanatsa da, keyif için yapılması yasaklanmıştır. İhtiyaç yada geçim için yapmak caiz ise de, başka bir sanatı tercih etmeli, bundan dolayı can yakmak makbul değildir.

Malın vasfının değişmesi
Sual: Fasit alışverişle satın alınan kıyma, köfte yapılınca bunun yenmesi caiz olur mu?
CEVAP
Satın alınmasında günah işlenmişse de, malın vasfı değiştiğinden, köfteyi yiyecek günah olmaz. Bunun benzer biçimde, bir kimse, bir tavuk çalıp, etiyle yiyecek yapsa, çalması haramsa da, malın sıfatı değişince mülkü olur. Bu şekilde bir yemeği piştikten sonra, tazmin etmek [bedelini sahibine vermek] şartıyla, yenmesi, satması yada armağan etmesi, alanın da yemesi, caiz olur.

Defter tutmak
Sual: Haram iş meydana getiren tüccarın defterini tutmak caiz midir?
CEVAP
Zaruretsiz caiz olmaz.

Veresiye döviz satmak
Sual: Euro, dolar ve TL benzer biçimde paraların birbirleriyle, veresiye satılmaları caiz midir?
CEVAP
Hayır.

Hakkından caymak
Sual: Bazı bölgelere sınavla talebe yada işyar alınırken, girenlerden bazıları, (Sen girmezsen sana para verelim) deseler, girme hakkını satmak caiz olur mu? Bunun benzer biçimde ihaleye girme hakkı da satılabilir mi?
CEVAP
Buna hak satmak denmez, ferağ doğrusu hakkından caymak denir. Hak satılmaz; fakat paralı yada parasız, haktan caymak caizdir.

Bulunan hayvan
Sual: Sahipsiz bir hayvanı kesip, etini yiyecek yada satmak caiz midir?
CEVAP
Sahipsiz hayvanı, duyuru ettikten sonrasında, sahibi çıkmazsa kesmek yada satmak günah değildir. Sahibi çıkıp kanıtlama ederse, kendisine bedelini ödemek gerekir.

Vekâletle ev satmak
Sual: Bir dost, (Evimi 80 bin liraya sat) dedi. Ben de 90 bin liraya sattım. Arkadaşa 80 bin lira verdim. 10 bin lira daha vermem gerekir mi?
CEVAP
Gerekmez; fakat 80 bin liraya sattım denirse, yalan söylenmiş olur. Günah olur.

Hileyle mal satmak
Sual: İtalya’da yapım edilen malın aynısını Türkiye’de yapım ediyorum. İtalya malı diye yazmak caiz midir?
CEVAP
Hayır, hileyle satmak caiz değildir.

Biblo yapmak
Sual: Biblo doğrusu çeşitli insan ve hayvan heykelcikleri yapanın, bunlardan kazanılmış olduğu para haram mıdır?
CEVAP
Evet, haramdır. Biblo yapmak da, satmak da ve evde bulundurmak da haramdır.

Hayvanları mumyalamak
Sual: Kartal, leylek benzer biçimde hayvanların içini temizleyip mumyalayarak, tavşan, kuzu benzer biçimde hayvanların da derilerinin içine ot doldurup, süs olarak kullanmak caiz midir? O odada namaz kılmak mekruh olur mu?
CEVAP
Süs için satılması caizdir. Bu şekilde içi ot doldurulmuş hayvan şekillerinin bulunmuş olduğu odada namaz kılmak mekruh olur. Namaz kılarken bu tarz şeyleri arka tarafa koymalı yada üstlerini örtmelidir.

Haksız rekabet olur mu?
Sual: Bir Yahudi, çömlekçi bir Müslümanın karşısına bir çömlekçi dükkânı açar. Müslüman çömlekçiden daha ucuz etiket yapıştırır. Müslümanlar Yahudi’den almaya başlayınca, Müslüman da daha aşağı indirir, fakat Yahudi alış fiyatından da aşağı fiyatla doğrusu zararına satar. Müslüman, Yahudi’yle başa çıkamayınca dükkânı kapatmak zorunda kalır. Meydan Yahudi’ye kalınca yeniden tutarları yükseltip zararını kapatır. Bizim de bu taktiği uygulayarak rakiplerimizi alaşağı etmemiz haksız rekabete girer mi?
CEVAP
Evet, bu haksız rekabete girer. Aşağıdaki menkıbedeki durum, buna benziyorsa da, haksız rekabet değildir, bundan dolayı bunda maddi kâr düşünülmüyor:
Medine’de bir Yahudi’nin ağzı kapalı bir su kuyusu vardı. Suyu oldukça tatlıydı. Suyunu satardı. Resulullah, (Rume Kuyusu’nu kim satın alır, Müslümanlara sebil olarak verirse Cenneti kazanmış olur) buyurdu. Hazret-i Osman, kuyunun yarısını aldı. Nöbet yöntemiyle bigün Hazret-i Osman’ın olacak, bigün Yahudi’nin olacaktı. Hazret-i Osman nöbetini sebil olarak dağıttı. Yahudi ücretle satardı. Müslümanlar da hazret-i Osman’ın nöbeti erişince, iki günlük su alırlardı. Yahudi’nin nöbetinde uğramazlardı. Yahudi’nin pazarı kesada uğrayınca, öteki yarısını da satmak istedi. Önceki yarısını Yahudi’den 12 bin dirheme almıştı. Bunu da 8 bin dirheme aldı. Tamamını sebil etti. (Menakıb-i Çihar Yar-i Güzin)

Arsa karşılığında kat
Sual: Arsa karşılığında daire yaptırmak caiz midir?
CEVAP
Kendi arsası üstünde, kural dışı [ısmarlama yani sipariş] yöntemiyle ev yaptırmak caizdir. S. Ebediyye’de deniyor ki:
Arsanın belli bir kısmı, sözgelişi üçte ikisi, hisse-i şayıa [ortak mülkiyet] olarak müteahhide veresiye olarak satılır. Müteahhitten alacağı olan paranın karşılığı olarak, istenilen kat, müteahhide ısmarlama yöntemiyle yaptırılır; bundan dolayı kendi arsasına, kural dışı [ısmarlama] yöntemiyle apartman yaptırılması caizdir. Ismarlama yöntemiyle yaptırılacak apartmanın, planının, kullanılacak her malzemenin cinsinin ve fabrikasının evvel söz kesilirken bilinmesi, kararlaştırılması gerekir.

Ortak otomobil
Sual: Bir arkadaşla ortak otomobil alacağız. Otomobile birimiz azca, birimiz oldukça binebilir. Bu şartla ortak otomobil almak caiz midir?
CEVAP
Yaptığınız sözleşmede bu durum bildirilmişse caiz olur.

Haram işleyerek kazanılan
Sual: Hanım kuaförlüğü yapmış olan bir adam, sonradan tevbe ederse, haram işleyerek kazanmış olduğu paraları ve o paralarla almış olduğu eşyaları ne yapması gerekir?
CEVAP
Kazanılan paranın haram olması ayrı, parayı haram işleyerek kazanmak ayrıdır. Şu demek oluyor ki haram işleyerek kazanıldı diye, bu paralar haram olmaz. İşlenen haramlara tevbe edip, tekrar işlemeyince, günahları affolur.

Gazeteye abonelik
Sual: S. Ebediyye’de, (Bakkala borç para verip, o para bitinceye kadar ondan mal satın almak haramdır, bundan dolayı yararlanmak şartıyla ödünç vermek faiz olur) deniyor. Buna gore, doğru din bilgilerini de öğrenmek için, gazeteye abone olanın, ayın başlangıcında gazeteciye bir aylık gazete parasını verip, her gün bir gazete alması da faiz olmaz mı?
CEVAP
Faiz olmaz. O parayı ödünç vermiyor, gazetenin ücretini peşin veriyor. Bir malın fiyatını peşin vermenin mahzuru olmaz.

Sepetin alışverişi
Sual: S. Ebediyye’de, (Ufak çocuğun yapmış olduğu alışveriş bâtıldır) deniyor. Biz apartmanın son katında oturuyoruz. Apartmanın girişinde bir bakkal var. İçine sıralama koyarak sepeti sarkıtıyoruz. Listeye şu kadar pirinç, şu kadar zeytin, şu kadar ekmek ver diye yazıyoruz. Belli bir para da koyuyoruz. Bakkal bir ihtimal tamamlanmamış yada fazla tartarak bu tarz şeyleri sepetin içine koyunca, biz sepeti çekiyoruz. Çocuğun alışverişi sahih eğer olmazsa, sepetin yapmış olduğu alışveriş sahih oluyor mu?
CEVAP
Sepeti çekip, verilenlere rıza gösterilince, alışveriş sahih oluyor. Listeyi çocukla da gönderip, çocuk erişince, yapmış olduğu alışverişi kabul edersek, o da sahih olur.

Para üstünü almamak
Sual: Taksicilik yapıyorum. Tutarı 19 lira tuttu diyelim, müşteri 20 lira veriyor, (Üstü kalsın) diyor. Bu bizlere helâl oluyor mu? Helalleşmek gerekiyor mu?
CEVAP
O size hediyedir. Helalleşmek gerekmez.
Tersi de olabilir. Ücret 10,5 lira tuttu, 20 lira uzatmışsa, siz 10 lira yeter derseniz, hakkınız ona geçmiş olmaz. 50 kuruşu armağan etmiş olmuş olursunuz.

Verileni tatmak
Sual: Marketlerde tatmak için verilen tatlı, sucuk benzer biçimde şeyleri alıp yemekte sakınca var mıdır? Pazarda da tatmak için veriliyor. Bu tarz şeyleri yiyince helalleşmek gerekiyor mu?
CEVAP
Verilen hediyedir, bir sakıncası olmaz. Helalleşmek gerekmez.

Haram para almak
Sual: Müşteri haram parayla bakkaldan bir şey alsa, o para bakkala günah olur mu?
CEVAP
Hayır, bakkala günah olmaz.

Veresiye almak
Sual: Parası olup, peşin alma imkânı varken, bir malı taksitle satın almak câiz midir?
CEVAP
Evet, caizdir.

İcra malını almak
Sual: Haczedilmiş malları satın almakta sakınca var mıdır?
CEVAP
Meşru haciz ise caizdir. Şu demek oluyor ki bir kimse, borcunu kasten ödemese ve bu yüzden mallarına haciz konsa, o vakit bu malları satın almanın mahzuru olmaz.

Bir de, bir kimse borcunu ödediği hâlde, senedini almamıştır yada başka şekilde iftiraya uğramıştır. Bilinirse bu şekilde haciz malı da alınmamalı. Gümrüktekiler içinde da, buna benzer mallar olabilir. (Ağlayanın malı gülene yâr olmaz) atasözü bu şekilde gayrimeşru işler için açıklanmıştır. Fakat gayrimeşru olduğu kati bilinmedikçe, haciz mallarını almak caizdir.

İcraya vermek
Sual: Parası varken, kasten borcunu ödemeyeni icraya verip, mallarını haczetmek caiz midir? Bir de haczederken avukatlık tutarı dâhil başka zaruri harcamalar oluyor. Bu tarz şeyleri da borçludan icra yöntemiyle almak caiz midir? Alacak gecikince, kanuni faizini de veriyorlar. Bu tarz şeyleri da almak caiz midir?
CEVAP
Kasten borcunu vermeyeni icraya vermek, malını haczetmek, avukatlık tutarı ve öteki mecburi harcamaları almak caizdir. Gecikme faizini almak caiz olmaz. Fakat borç verildiği vakit, o parayla hangi ayardan ne kadar altın alınıyorsa, o denli altın yada o altının kıymeti kadar para istemek caizdir.

Para geçmez hâle gelirse
Sual: S. Ebediyye’de, (Kâğıt paralar geçmez hâle gelirse, İmam-ı Ebu Yusuf’a gore pazarlıktaki, İmam-ı Muhammed’e gore geçerlilikten kalktığı zamandaki kıymeti verilir) deniyor. Bu bir örnekle açıklanabilir mi?
CEVAP
Bir mal veresiye satılmış olduğu vakit, sözgelişi kıymeti 3 gram altın ise, para geçmez hâle erişince, İmam-ı Ebu Yusuf’a gore, müşteri satıcıya 3 gram altın vermek zorundadır. Veya 3 gram altının kıymeti kadar geçer para ne ise, ondan da verebilir. Satıcı bundan fazlasını isteyemez. Şimdi o mal oldukça pahalansa sözgelişi 5 gram altın olsa, sadece o zamanki kıymetini isteyebilir, satıcı o değerden ücretini almak zorundadır. (Malım pahalandı 5 gram ver) diyemez.

Tersi de olabilir. Malın kıymeti düşer, 2 gram altın edebilir. Müşteri, (Malın kıymeti düştü, ben buna 2 gram veririm) diyemez. Malın satışındaki kıymet geçerlidir. İmam-ı Muhammed’e gore ise, paranın geçmez olduğu zamandaki değerinden verilir. Bir vakit sonrasında para geçmez hâle erişince, o vakit malın kıymeti 3 gram altın iken, ya artarak 4 gram olmuştur yada eksilerek 2 grama inmiştir. Veya gene 3 gram olarak kalmıştır. O zamanki kıymeti ne ise, satıcı onu ister. Satıcı, (Bakın, malım, paranın geçerlilikten kalktığı zamanda 4 gram altın oldu) diyerek 4 gram altın isteyemez. Müşteri de, (Bakın, bu mal 2 gram altın alabiliyor, 2 gram altın vereyim) diyemez. O malın, paranın geçerlilikten kalktığı zamandaki kıymeti ne ise, onu verir. Fakat fetva İmam-ı Ebu Yusuf’a göredir.

Eğer alıcı ve satıcı anlaşırlarsa İmam-ı Muhammed’in kavline gore de hareket edebilirler.

Enflasyon sebebiyle paranın kıymeti fikir de yada herhangi bir sebeple artınca da yargı böyledir.

Şüpheli parası olan
Sual: Parasında haram şüphesi olan, bunu iyi mi aklayabilir?
CEVAP
Parasının helâl olduğunda kuşku eden, birinden ödünç alıp borcunu şüpheli parasıyla ödemeli. Müttekiler, [paraları şüpheli olmasa da] her gereksinimlerini temin ederken bu şekilde yapmışlardır. (S. Ebediyye)

Salyangoz ihracı
Sual: Salyangoz, kurbağa benzer biçimde hayvanları gayrimüslimlere ihraç etmek caiz midir?
CEVAP
Evet, caizdir. Domuz hariç, eti yenmeyen çeşitli hayvanları para karşılığı gayrimüslimlere ihraç etmek caizdir. (Şerh-i Nikâye)

Öldürülen birkaç yaban domuzunu gayrimüslimlere satmak da caizdir, fakat domuz çiftliği yapmış olup, bu işi meslek hâline getirmek caiz olmaz.

Berberlik günah mı?
Sual: (Adamların sakalını kesen berber haram kazanıyor) deniyor. Adam berberlerinin kazandıkları para haram mıdır?
CEVAP
Haram değildir.

Plaka satmak
Sual: Otomobil plakasını satmak yada kiraya vermek caiz midir?
CEVAP
Belli bir para karşılığı, ferağ ile kullanma hakkını verebilir. Buna satmak değil, devretmek denir. Âmiri kabul ederse, bir işyar, hava parası alarak, görevini başkasına devredebilir. (S. Ebediyye)

Çürük meyve
Sual: Sebze meyve satıcısına, (Çürüklerden koymazsan alırım) demekte sakınca var mıdır?
CEVAP
Hayır, mahzuru olmaz. Hattâ muhayyer satın almak, (Çürükse getiririm) demek de caizdir.

Fazla para vermek
Sual: Fels değerinden daha aşağı olan bir malı satın alıp, fels miktarı yada daha çok para verilirse, meydana getirilen alışveriş caiz olur mu?
CEVAP
Evet, caiz olur.

Altın hesabı açtırmak
Sual: Bankada altın hesabı açtırınca, gerçek altın alınmıyor, altına endeksli olarak paramız kıymet kazanılmış olduğu benzer biçimde kaybetmiş olduğu de oluyor. Bu şartlarla, altın hesabı açtırmak caiz midir?
CEVAP
Evet, caizdir.

Fiyatı malum mal
Sual: Marketten çeşitli şeyler aldım. Kasiyer, elmanın barkodunu okutmayı unutmuş. Eve erişince gördük. Şimdi biz bu elmayı yesek, sonrasında barkodunu götürüp okutarak borcumuzu versek, elmayı yediğimiz için günah işlemiş olur muyuz?
CEVAP
Elmanın fiyatı belli olduğundan, parasını vermeden ilkin yiyecek günah olmaz. Lokanta, pastane benzer biçimde yerlerde de aynı şeyi yapıyoruz. Şu demek oluyor ki ilkin yiyip sonrasında ödüyoruz. Tutarları belli olan yiyecekleri yiyor, meşrubatları içiyoruz, çıkarken ödüyoruz. Markette evladımız susasa, içecek içse yada kendimiz içsek, çıkarken fiyatını vereceğimiz için günah olmaz. Tutarları belli olmayıp, pazarlıkla daha ucuza alınabilen malları, fiyatını öğrenmeden alıp yiyecek yada kullanmak caiz olmaz.

Taksitli alışveriş
Sual: Veresiye alışverişte, ödeme tarihinin belli olması gerekiyor. Yıl sonuna kadar borcun tamamını ödeyip hesabı kapatmak şartıyla, taksitler bildirilmeden meydana getirilen alışveriş caiz midir?
CEVAP
Son ödeme vakti belli olduğundan, aralarda verilecek taksitlerin önemi yoktur. Asla vermese de, hepsini yıl sonunda verse de, gene sahih olur. Bir ay sonrasında hepsini verip vade sonunu beklemese de, gene alışveriş sahih olur.

Haşerat satmak
Sual: Yenmesi haram olan yılan, salyangoz ve kurbağa benzer biçimde haşerat, alınıp satılabilir mi?
CEVAP
Kara ve deniz haşeratını, yiyecek için satmak caiz değilse de, tıpta ve sanayide kullanmak için satmak caizdir. (S. Ebediyye)

Hayvan satmak
Sual: Hangi hayvanları satmak caizdir?
CEVAP
Faydası olan hayvanları, sözgelişi kovandaki arıyı, ipek böceğini, sülüğü, av yada çoban köpeğini, avcı kediyi, kuşu, fili ve bunlar benzer biçimde faydası olan her hayvanı satmak caizdir. (S. Ebediyye)

Götürü alışveriş
Sual: Bir markete gidiyorum. Sepeti çeşitli mallarla dolduruyorum, çoğunun fiyatını da bilmiyorum. Kasiyer, her birinin barkodunu okutuyor. Örneğin hepsi 70 lira etti diyor. Ikimiz de 70 lirayı veriyoruz. Bu şekilde alışveriş sahih midir?
CEVAP
Götürü usulüyle olduğundan sahihtir. Her birinin ayrı ayrı fiyatını bilmemiz gerekmez. Hattâ cinsleri ve tutarları değişik olan mallardan birer ikişer bir poşete koysak, satıcı, (Hepsine 50 lira ver) dese, bu alışveriş de sahihtir.

Haram işte çalışanın kazancı
Sual: (Haram işlerde çalışanın, o işlerde emek vermesi haramsa da, kazancı haram olmaz. Örneğin barda, pavyonda güvenlikçi olarak çalışanın emek vermesi haramsa da, kazancı haram olmaz) diyorlar. Doğru mudur?
CEVAP
Evet, doğrudur. Zaruretsiz haram işlerde çalışmak caiz değildir. Emek harcaması haram oluyorsa da, kazancı haram olmuyor. Çoluk çocuğuna getirmiş olduğu giyecekler ve yiyecekler de haram değildir. Hanımı ve evlatları, onun işlediği günahtan da görevli olmaz.

Gecikme cezası
Sual: Bir ev yada süreli bir iş yaptırırken, anlaşmaya gecikme cezası şartı konabilir mi? Örneğin, ev iki yıl içinde teslim edilmezse, her ay için bin lira gecikme cezası verilecek diye bir antak kalma yapılabilir mi?
CEVAP
Evet, mahzuru olmaz.

Kâfirle alışveriş
Sual: Fâsıkla, bid’at ehliyle, kâfirle yada din düşmanıyla alışveriş yapmak günah mıdır?
CEVAP
Hepsiyle alışveriş yapmak caizdir, günah değildir. Sadece fena insanların kuvvetlenmesine yardım etmemeli, malları pahalı da olsa, salih Müslümanları tercih etmelidir.

Sual: S. Ebediyye’de, altınla gümüşün daima ağırlıkla, tuz, hurma, buğday ve arpanın ise daima hacimle ölçülmesi gerektiği bildirilip, (Bunların haricinde her şeyin satılmaları âdete bağlıdır. Çarşıda, pazarda iyi mi ölçülüyorsa, öyleki olduğu kabul edilir) deniyor. Hacimle alınan bu dört maddeyi kilo ile almak, altını ve gümüşü tane olarak almak caiz olmuyor mu?
CEVAP
Evet, caiz olmuyor. Şu demek oluyor ki bunların alınıp satılmasında o memleketin âdeti geçerli olmuyor.

Bu dört madde ölçekle alınıp satılmazsa, götürü usulüyle alıp satmak caiz olur. Örneğin bir paket tuz, bir paket hurma olarak alınıp satılabilir. Üç ton buğdayın hepsi şu kadar lira denerek alınıp satılabilir.

Hadîka sonunda diyor ki: Alış verişte, kiralamada, ödünç vermekte, nikâhta altın ve gümüş miktarını ağırlık olarak bildirmek lazımdır. Semen sözleşme zamanında hazır ise, göstermek yetişir. Miktarını bildirmeye lüzum kalmaz. Altının, gümüşün miktarları ağırlık olarak bildirilmezse, sözleşmeleri sahih olmaz. Lakin hükümetler tarafınca basılmış olan altınların ve gümüşlerin ağırlıkları bellidir. Söz kesilirken sayıları söylenince, belli olan ağırlıkları kast olunmaktadır. Bunun için, bugün de, söz kesilirken gösterilmeyen altın ve gümüş paralar sayı ile söylenince, ağırlıkları düşünülmelidir. Bu şekilde düşünülerek meydana getirilen sözleşmeler sahih olur. (S. Ebediyye)

Tuz, hurma, arpa ve buğday, götürü usulüyle alındığı benzer biçimde, altın ve gümüş de götürü olarak alınabilir. Örneğin gramı bilinmeyen bir altın yüzük yada altın ibrik, belli bir fiyata alınıp satılabilir.

Ticaretin dini olmaz mı?
Sual: Şarap satan bir arkadaşa, (Şarap satmak haramdır. Kendine başka iş bul!) dedim, O da bana, (Terörün dini, ırkı olmadığı benzer biçimde, ticaretin de, dini ırkı olmaz. Ticarette günah olmaz) dedi. Ticareti terörle karşılaştırma etmek doğru mudur?
CEVAP
Elbet yanlıştır. Kazancın helâl olması lazım. Haram kazancın, dünya ve âhirette vebali büyüktür. Bir hadis-i şerif:
(Şu on şahıs lanetlenmiştir: Şarap için üzüm sıkan, sıktıran, içen, taşıyan, kendisine taşınan, dağıtan, satan, parasını yiyen, satın alan, kendisi için satın alınan.) [Tirmizî]

Alışverişe haram karışma riski daha fazladır. Tamamlanmamış tartılır, kul hakkı geçer. Fena mal, iyi diye satılır günaha girilir. Alışveriş bilgisi bilinmezse haram işlenir.

Uyuşturucu satmak, domuz eti ve öteki haram olan şeylerin ticaretini yapmak da günahtır.

Her dinden olanlarla alış veriş yapılır. Kim bilir (Ticaretin dini olmaz) diyenler, bunu kast etmiş olabilirler. Yoksa haram olan işler yapılmaz.

Yağsız ayran satmak
Sual: Yoğurdun yağını aldıktan sonrasında, ayran yapmış olup satmak yada sütün yağını almak günah olur mu?
CEVAP
Dinimizde, yavan süt yada yağsız ayran satmak değil, yağsız süte, (Tam yağlı) yada (Yarım yağlı) diyerek müşteriyi kandırmak günahtır. Müşteri kandırılmıyorsa, rızası var ise, (Yağsız süt, yağsız ayran) diye yazıp satılıyorsa, günah olmaz.

Alacaklı ile borçlu değişik söylerse
Sual: Fırıncıya malzemesini verip peynirli yada kıymalı pide yaptırıyoruz. Ekmek imalatçısı, yanlışlıkla bizim için yapmış olduğu pideleri başka müşterisine veriyor. Biz sorumlu oluyor muyuz? Bizlere de diğeri müşteriye yaptığını veriyor.
Borçlu ile alacaklı içinde anlaşmazlıklar oluyor. Alacaklı vermedin diye yemin ediyor, borçlu verdiğine dair yemin ediyor. Dinen hangisi esas alınır?
CEVAP
Borcunu ödeyenin ödediğine dair bir alıntı yada imzalı bir kâğıt almalı. Almadığı için alacaklının istediğini vermesi lazımdır.

Fırıncının verdiği pideyi almanızda bir sakınca olmaz.

Tam İlmihâl’de şu şekilde deniyor:
Terzi, ceket yerine pantolon dikse, kumaş sahibi, isterse pantolonu alır, isterse kumaşı ödetir. Boyacıya kumaş veren kimse, siyah istemiştim, sen mavi boyamışsın dese, boyacı da, mavi istemiştin dese, kumaş sahibinin sözü kabul olunur. Bunların tutarı verilmez. Kumaşı da öderler yada sahibi isterse meydana getirilen şeyi alıp piyasaya gore işçilikten keser. (S. Ebediyye)

Haram olan şey mal sayılmaz
Sual: Bir Müslüman, kazara başka bir Müslümanın domuzunu, sattığı uyuşturucuyu yada şarabını telef etse öder mi?
CEVAP
Dinimize gore, haram olan şey, mal hükmünde değildir. Mala zarar vermediği için ödemez. Sadece bir Müslüman, zimmînin şarabını yada domuzunu telef etse kıymetlerini ödemesi gerektiği İbni Âbidin’de yazılıdır. Zimmî, İslam devleti idaresinde yaşayan kitap ehli gayrimüslim anlama gelir, günümüzde zimmî yoktur.

Müslüman şarap satmıyor, sirke yapmak için şarap bulunduruyorsa, onu telef eden öder. Afyon benzer biçimde uyuşturucuyu ilaç için almışsa, telef eden öder. Uyuşturucu alıp satanlar, bu maksatla alıp satmıyorlar. Onun için birinin uyuşturucusuna zarar verenin ödemesi gerekmez.

Genç biri, (Ücretle açık görüntüler seyrettirilen yere, “Parasını sonrasında veririm” dedim. Sonrasında da veremedim. Hak geçti mi?) diye sormuştu. Bu da öyledir. Haram şeye ücret verilmez.

Sual: Bir kimsenin, terziye, bu elbiseyi iki haftada dikersen üçyüz lira, bir ayda dikersen ikiyüz lira veririm diyerek bu şekilde şartlı teklifte bulunarak sözleşme yapması uygun olur mu?
Yanıt: Terziye kumaş verip, bir haftada dikersen yüz lira, iki haftada dikersen elli lira veririm demek, İmâmeyne gore caizdir. Dükkânda terzilik yaparsan, kirası yüz lira, demircilik yaparsan ikiyüz lira demek de caizdir.

Sual: Boyacıya kumaş verildiğinde, kumaşlar istenilen renkte boyanmamış ise, bu durumda boyacının mı yoksa kumaş sahibinin mi sözü esas alınır?
Yanıt: Boyacıya kumaş veren kimse, kırmızı istemiştim, sen mavi boyamışsın dese, boyacı da, mavi istemiştin dese, kumaş sahibinin sözü kabul olunur. Terzinin ceket yerine pantolon dikmesi de böyledir. Bunların tutarı verilmez. Kumaşı da öderler yada sahibi isterse meydana getirilen şeyi alıp piyasaya gore işçilikten keser.

Sual: Bir kimse, terziye ceket dikmesi için kumaş verse, terzi de ceket yerine pantolon dikse, bu kimse pantolonu almak mecburiyetinde midir?
Yanıt: Terzi, ceket yerine pantolon dikse, kumaş sahibi, isterse pantolonu alır, isterse kumaşı ödetir.

Sual: Satılan mal teslim edilmeden, armağan edilen de teslim alınmadan, bunlar satılmış ve armağan edilmiş olur mu?
Yanıt: Satılan malı teslim etmek, armağan olunanı ise kabzetmek doğrusu teslim almak lazımdır.

Sual: Bir kimsenin, çalıntı malların olması ihtimali bulunan bir yerden, ihtiyacı olan bir şeyi satın almasında dini açıdan bir mahzuru var mıdır?
Yanıt: Bir yerde, yağma edilmiş, çalınmış şeyler ve hayvanlar satılıyorsa, çoğunun haram bulunduğunu bilen kimse, buradan bir şey satın almamalıdır. Eğer ihtiyacı çoksa, nereden aldın diye sormalı, helalden olduğu anlaşılanı almalıdır. Çoğunun haram olmadığı biliniyorsa, sormadan almak caiz ise de, sormak vera olur.

Sual: İnsan necasetini yalnız başına gübre olarak satmanın ve satın almanın dinen mahzuru olur mu?
Yanıt: İnsan necasetini yalnız başına satmak ve insandan ayrılan her şeyi satmak haramdır. Hepsini gömmek lazımdır. İnsan necasetini yalnız başına da kullanmak caiz değildir. Toprak yada başka şeyle karışık satmak ve kullanmak sahihtir.

Sual: Hayvan gübresini satın almanın, satmanın mahzuru var mıdır?
Yanıt: Hayvan gübresi, yalnız olarak da satılır ve kullanılır. Öteki üç mezhep imamı hayvan gübresi satmak da caiz değildir dedi.

Sual: Market yada bir bakkala borç para veren kimsenin, verdiği borç para bitene kadar buralardan alışveriş yapması uygun olur mu?
Yanıt: Mevzu ile ilgili olarak “İbni Âbidîn” ve “Dürer”de deniyor ki:
“Bakkala borç para verip, o para bitinceye kadar ondan mal satın almak haramdır. Bundan dolayı, yararlanmak şartı ile ödünç vermek faiz olur.”

Sual: Eline haram para geçen bir kimse, iyi mi hareket etmeli, bu parayı nereye, kime vermelidir?
Yanıt: Eline, sahibi malum haram mal, sözgelişi para geçen kimse, bunu sahibine vermeli, sahibi bilinmiyorsa, fakire sadaka olarak vermelidir. Başka yere vermesi günah olur. Bu malı almak, fakirlerden başka hiç kimseye caiz olmaz. Yalnız varisin, haram mal bulunduğunu bilmiş olduğu halde, mirası alması caiz olur, denildi.

Sual: Çalınmış malları satan bir yerden, alışveriş yapmanın mahzuru var mıdır?
Yanıt: Bir yerde, yağma edilmiş, çalınmış şeyler ve hayvanlar satılıyorsa, çoğunun haram bulunduğunu bilen kimse, buradan bir şey satın almamalıdır. Eğer ihtiyacı çoksa, nereden aldın diye sormalıdır. Helalden olduğu anlaşılan malı almalıdır. Çoğunun haram olmadığı biliniyorsa, sormadan almak caiz ise de, sormak vera olur.

Eşyanın kıymeti, altın ve gümüşle ölçülür
Sual: Alışverişte olsun, zekât benzer biçimde ibadetleri yerine getirirken olsun, dinimizin bildirdiği esas kıymet, ölçü birimi altın mıdır?
Yanıt: İnsanlar bir araya erişince, açıkgözler, başkasının hakkına saldırır, zulmedenler olur. Bundan dolayı, her nefis, istediğine kavuşmak ister, kendine tatlı olanı almaya uğraşır. Bu şeyleri isteyen birkaç şahıs çekişmeye adım atar. Bir leş çevresinde toplanan köpeklerin birbirlerine hırlamaları benzer biçimde, aralarında dövüşme adım atar. Bu tarz şeyleri ayırmak için, güçlü bir egemen lazım olur. Alışverişte, hepimiz kendi yaptığının daha kıymetli bulunduğunu söyler. Meydana getirilen şeylerin karşılıklı değerlerini hakkaniyet ile ölçmek lazım olur. Eşyanın değerlerini karşılıklı ölçen şey, altın ile gümüştür, doğrusu paradır. Altın ile gümüşe Nakdeyn denir. Her milletin kullandığı kâğıt paralar, şimdi hep altın karşılığıdır. Şu demek oluyor ki, altını oldukça olan devletler, oldukça kâğıt para basabilir. Altını azca olan, kâğıt parayı oldukça basarsa, bunların kıymeti olmaz. Bundan dolayı, Allahü teâlâ, altın ile gümüşü para olarak yaratmıştır. Başka hiçbir şey, altının yerini tutamaz. Bunun içindir ki, zekâtın altın yada gümüş olarak hesap edilmesi ve verilmesi emrolunmuştur.

Sual: Bir kimse, tarlasına, başkasına verilmek suretiyle buğday ekse, bu mahsul, kimin olur?
Yanıt: Bu mevzuda Fetâvâ-yı Hindiyyede deniyor ki:
“Köy halkı, imam için tohum ekseler, mahsul imama teslim edilmemiş ise, mahsul tohum sahiplerinin olur. Yardım için toplanan para, mal da böyledir.”

Sual: Bir mağazanın yanına ikinci bir mağaza açılırsa, birinci mağaza sahibi buna mâni olabilir mi?
Yanıt: Mecellenin 1288. maddesinde deniyor ki:
“Bir kimsenin dükkânı yanına, başkası dükkân açarak, birincinin işi bozulsa, ikinci dükkân kapattırılamaz.”

Sual: İnsanlar arasındaki muamelelerde, alışverişlerde, günah işleyen Müslümanların ve gayr-i müslimlerin sözüne de saygınlık edilir mi?
Yanıt: Bu mevzuda Dürr-ül-muhtârda deniyor ki:
“İnsanların birbirleri içinde olan işlere Muâmelât denir. Muâmelâtta bir fasıkın yada kâfirin sözü de kabul edilir. Akıllı olan çocuk ve hanım da adam gibidir. Bunlardan biri, ‘bu eti kitaplı kâfirden aldım’ derse, yemesi helal olur.”

Sual: Tecim meydana getiren her Müslümanın, alışveriş bilgilerini öğrenmesi yada bilen birisine sorması mı gerekir?
Yanıt: Bu mevzu hakkında Câmi’ul-fetâvâda deniyor ki:
“Bey ve şirâ doğrusu alışveriş bilgilerini öğrenmeden tecim yapmak helal olmaz. Her tacirin, tüccarın bir fıkıh âlimi bulup, işlerini buna danışarak yapması, böylece faizden ve fasit alışverişten kurtulması lazımdır.”

Sual: Ortak mülklerde, binalarda meydana getirilen harcamalar, ortaklardan mı alınır? Ortaklardan biri ödemeye yanaşmazsa ne yapılır?
Yanıt: Bu mevzuda Mecellenin 1308. maddesinde deniyor ki:
“Ortak mülkün tamiri, hisselere gore ortaklaşa yapılır. Hisse sahiplerinden biri yok ise ve onarım edecek olan kimse hâkimden izin alırsa, harcamadan ötekine düşen oranı ondan isteyebilir.”

Sual: Bir bahçeye yada eve ortak olan iki kişiden biri, onarım gerektiren bir durumda ortağını zorlayabilir mi?
Yanıt: Bu mevzuda Mecellenin 1312. maddesinde deniyor ki:
“Bölünebilen bir mülkün tamiri için, ortak zorlanamaz. Tamirini istemezse, mülkün bölünmesi için, zorlanır.”

Sual: Bir malın ayıbını boya ile yada yama yaparak, gizleyip, kapatıp satmakta, dinimiz açısından bir mahzuru var mıdır?
Yanıt: Her sanatta hile yapmamak farzdır. Çürük iş yapmak ve gizlemek haramdır. İmâm-ı Ahmed ibni Hanbel hazretlerinden, gizli saklı yama yapmayı sordular. “Kendi giymesi ve müşterinin giymek istemesi ile caiz olup, hile olarak yapmak, doğrusu gizli saklı yamayı, yeni diye satmak günahtır. Almış olduğu para haramdır” buyurdu.

Sual: Satın almayacağı yada iki kişinin bir fiyatta anlaştığı malın fiyatını artırmakta, dinen bir sakınca var mıdır?
Yanıt: Satın almayacağı bir malın semenini, fiyatını başka müşteriler içinde yükseltmek mekruhtur. İki şahıs bir malın fiyatında uyuşmuş iken, bu malı, daha yüksek fiyatla satın almak istemek de mekruhtur.

Sual: İki şahıs içinde alışveriş yapılırken, tanık bulundurmaları ve senet yapmaları gerekir mi?
Yanıt: Alış veriş yaparken, tanık bulunması yada senet yazılması lazım değildir. Fakat her ikisi de doğrusu şahidin bulunması ve senet yazılması caizdir ve iyi olur. Senet tutarı müşteriye aittir.

Sual: Satılan mal karşılığında, düzmece para verilmiş ise, satıcının ne yapması gerekir?
Yanıt: Bir kimse sattığı malın semeni, karşılığı olarak bilmeyerek düzmece para aldıysa ve o şahıs de yanında ise, geri verip iyisini alır. Düzmece parayı kullandı ise, iyisini isteyemez.