Tecessüs etmek (Araştırmak)

Sual: Bir dost, Avrupa’da bizlere konuk oldu. Yiyecek yerken, ilkin yemeği kokladı. Domuz yağı var mı diye kokladım, yokmuş dedi. Buna oldukça üzüldüm, kalbim kırıldı. Birlikte namaz da kılmıştık, bana hüsnü zan etmesi gerekmez miydi? Yoksa, bu şekilde araştırmak dinin emri midir?
CEVAP
Bu şekilde araştırma yapmak dinin emrine aykırıdır. Güya bunu din gayretiyle yapıyor. Bu şekilde yapmak haramdır. Bunun için her müslüman ilkin dinini doğru yazılmış ilmihal kitaplarından öğrenmeli, fıkıh ilmini öğrenmeli. Bir hadis-i şerif meali şöyledir:
(Fıkhı bilmeden yakarma eden, gece karanlıkta bina yapmış olup, gündüz yıkana benzer.) [Deylemi]

İmam-ı Gazali hazretleri buyurdu ki:
(Yiyecek ve içeceklerde kuşku edip yememek, takva değil, vesvesedir. Dinimiz, “Haram olduğu bilinmeyen şeyleri yiyin” der. Resulullah efendimiz, müşrikin; Hazret-i Ömer Hristiyanın testisinden abdest almıştır. Eshab-ı kiram, gayrı müslimlerin verdiği suyu içerdi. Oysa kirli, necis olan şeyleri yiyecek haramdır. Kâfirler ise çoğu kez kirli olur. Elleri, kapları şaraplı olur. Hayvanı Besmelesiz keserler. Eshab-ı kiram, bunlara karşın, necis bulunduğunu kati bilmedikleri için, vesvese etmeyip; et, peynir şeklinde gıdaları alıp yerlerdi.) [İhya]
Resulullah efendimiz, bir Yahudinin yağlı yemeğini temiz mi diye sormadan yedi. Bu domuz yağı mı, koyun yağı mı, ekmeğin hamur harcını su ile mi, yoksa şarap ile mi yoğruldu diye sormadı. Müşrik kadının su kabından abdest aldı. Bunlar, araştırmanın gerekmediğine birer delildir. (Berika)

Tecessüs etmemeli. Suizanda bulunup da ona fena gözle bakmamalı! Şu sebeple suizan haramdır. Kusurları da gizlemeli, açığa vurmamalı. Müslümanı incitmemeli. İmam-ı Rabbani hazretleri buyuruyor ki:
Hiçbir insanoğlunun kalbini incitmemelidir! Kalb kırmaktan pek sakınınız! Allahü teâlâyı en ziyade inciten, küfürden sonrasında, kalb kırmak şeklinde büyük günah yoktur. Bir hadis-i şerif meali:
(Bir müslümanı incitmek, Kâbe’yi yetmiş kere yıkmaktan daha günahtır.) [R.Nasıhin]

Şu hususlarda da tecessüs etmemeli kısaca araştırmamalı:
1- Kaplama yada dolgusu olup olmadığını, var ise, Maliki’yi yada Şafii’yi öykünmek edip etmediğini sormak caiz değildir.

2- Bu malı nereden aldın demek caiz olursa da, sorunca o kimse incinirse, sormak haram olur. O halde, güzellikle sormalı. İkram etmiş olduğu şey şüpheli ise, bir bahane ile yememeli. Çaresiz kalırsa, incitmemek için yemeli, başkasına da sormamalı. Şu sebeple, kendisi işitirse daha oldukça üzülür. Tecessüs, gıybet ve suizan olur ki, hepsi haramdır. Resulullah efendimiz konuk olduğu süre, ne verseler kabul buyururdu. Nerden aldınız diye sormazdı. Armağan de kabul eder, sormazdı.

3- Muhtaç olduğu malı kazandıktan sonrasında, fazla çalışmayıp, yakarma etmek caizdir. Bunun için, çalışmayıp yakarma edene suizan ve tecessüs etmemelidir. İkisi de haramdır.

4- Söz taşıyanın verdiği haberi tecessüs etmemeli kısaca araştırmamalı. Şu sebeple tecessüs haramdır.

İyi niyetle kusur araştırmak
Sual: Bir hadiste, (Başkalarının kusurlarıyla meşgul olanın ibadetleri kabul olmaz) buyuruluyor. İbadetle kusur araştırmanın ilgisini anlayamadım. Ben bazı kimselerin mailine girip, yanlış işler yapıyorsa uyarma etmek için kimlerle mailleşiyor diye araştırıyorum. Emr-i maruf niyetiyle meydana getirilen bu araştırmanın ibadetlere ne tesiri olur?
CEVAP
İmam-ı Rabbânî hazretleri, (Tecessüs haramdır) buyuruyor. Tecessüs, birinin işlerini araştırmak anlamına gelir. Bu durum âyet-i kerime ve hadis-i şeriflerle yasaklanmıştır. Bir hadis-i şerif:
(İnsanların gizli saklı şeylerini araştırmayın, kusurlarını görmeyin!) [Müslim]

O kişinin kusuru olsa da, bakmamak ve görmemek lazımdır. Kur’an-ı kerimde de, (Birbirinizin kusurunu araştırmayın!) buyuruluyor. (Hucurat 12)

Tecessüs eden, kısaca başkalarının yapmış olduğu işleri öğrenmeye kalkan, onların kusurlarını araştıran, kendi kusurlarını göremez. Kendini onlardan üstün görür. Ucba ve kibre düşer. Hangi haram olursa olsun, haram işleyenlerin ibadetleri sahih olursa da, kabul olmaz, kısaca o ibadetlerine sevab verilmez. Onun için emr-i maruf niyetiyle de olsa, asla kimsenin ne yaptığıyla uğraşmamalıdır.