Öncelikli olan işler

Sual: Dinde emre uymak mı, yoksa haramlardan kaçınmak mı ilkin gelir?
CEVAP
Dinimizde ziyanı yok etmek, yarar sağlamaktan ilkin gelir. Yanlış yapmamak, doğru yapmaktan ilkin gelir. Genel anlamda birçok iyi işimiz unutulur, fakat bir fena işimiz asla unutulmaz, daima karşımıza çıkarılır. Ne kadar iyi iş yaparsak yapalım, bunlar görülmez, fakat bir hata yaparsak, bu asla unutulmaz. Onun için, yanlış sözden, yanlış bakıştan, yanlış işten oldukca sakınmalıdır.

İslam hukukunu bildiren Mecellenin, (Def-i mefâsid, celb-i menafiden evladır) kuralı, (Ziyanı yok etmek, yarar sağlamaktan ilkin gelir) anlamındadır. Birkaç örnek verelim:
Günahtan sakınmak, sevab kazanmaktan ilkin gelir. Yasaklardan, zararlardan kaçmak, iyi, yararlı şeyleri yapmaktan daha ilkin gelir. Mekruhtan sakınmak, sünnet işlemekten daha ilkin gelir. Haramdan sakınmak, farzı yapmaktan ilkin gelir.

Emirle yasak bir araya ulaşınca, yasaktan kaçmak ilkin gelir. Bir emri yapmak, bir haramı işlemeye sebep olursa, haram işlememek için, o komut terk edilir, yapılmaz. Örnek olarak namaz kılarken, necaseti temizlemek emirdir, başkalarının yanında avret yerini açmaksa yasaktır. Avret yerini açmadan temizleme imkânı yoksa, yasaktan kaçılır, kısaca avret yeri açılmaz.

(El emrü fevkal edeb) buyuruluyor. Kısaca, emre uymak, yazınsal gözetmekten ilkin gelir. Örnek olarak, büyüklerle birlikte yürürken, bir yere onlardan ilkin girmek edebe aykırıdır. Fakat o büyük zat, gir demişse (Peki efendim) denilerek derhal girilir. (Estagfirullah, ilkin siz buyurun!) demek yanlıştır.

Dünya sevgisini kalbden çıkarmadan Tanrı sevgisini koymak mümkün olmaz. Kalbine Tanrı sevgisini koymak isteyenin, haramlardan kaçarak dünya sevgisini kalbinden çıkarması gerekir. Kalbden dünya sevgisi çıkınca, Tanrı sevgisi kendiliğinden girer.

Bir de, (Ehemmi mühimme tercih) prensibi vardır. Bu, daha mühim olanı, azca mühim olana tercihtir. Elzem kısaca daha oldukca lüzumlu olanı, daha azca lazım olana tercihtir. Örnek olarak sünnet işlemek, nâfileye tercih edilir. Hazret-i Ömer, sabah namazını kıldırınca, cemaat içinde bir genci göremeyip sebebini sordu. (O, her gece nâfile yakarma yapıyor. Bir ihtimal sabahı kılınca uyumuştur) dediler. (Tüm gece uyusaydı da, sabah namazını cemaatle kılsaydı, daha iyi olurdu) buyurdu. Görülüyor ki bir farzı yaparken, edeplerinden bir yazınsal yapmak ve bir mekruhundan sakınmak, zikir, düşünce ve murakabeden kat kat daha kıymetlidir. Bunlar, o edebleri yapmakla ve mekruhlardan sakınmakla birlikte yapılırsa, elbet oldukca yararlı olurlar. Fakat onlar olmadan, bir şeye yaramaz.

Bunun şeklinde, bir lira zekât vermek, binlerce lira nâfile sadaka vermekten daha iyidir. O bir lirayı verirken, kısaca farzı yaparken bir edebini gözetmek, sözgelişi, yakın akrabaya vermek de, o nâfile sadakadan kat kat daha iyidir. Bunun için, ilkin Ehl-i sünnete uygun inanç etmek, sonrasında haramlardan sakınmak, sonrasında farzları yapmak, sonrasında mekruhlardan sakınmak, sonrasında müekked sünnetleri, sonrasında da müstehabları yapmak lazımdır. Bu sırada, ilkin olanı yapmayanın, sonrasında olanı yapmasının faydası olmaz ve ilkin olanı yapabilmek için, sonrasında olanı terk etmesi caiz, hattâ vacib olur.

Evliya olmak için de, bu tarz şeyleri yapmak lazımdır. Sırayla, ilkin Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdikleri şeklinde inanç etmek, sonrasında haramlardan sakınmak, farz olan ibadetleri yapmak ve salih olan müminleri sevmek lazımdır. İhlâsla yapılmayan ibadetin faydası olmaz, sevabı olmaz. İhlâs, her şeyi yalnız Tanrı rızası için yapmaktır. Örnek olarak Tam İlmihal’de bildirilen, kendine farz olan ilimleri öğrenmek farz-ı ayndır. Bir süre farz-ı ayn olan ilimleri öğrenmek, bin yıl nâfile ibadetten üstündür. Zira nâfile, denizin yanında damla bile değildir. Bir beyt:
Farz ilimden bir şey öğrensen eğer,
Hazineler etmez bu kadar kıymet.