Ahmaklık nedir

Sual: Akıllı kime denir yazılarınızdan öğrendik. Peki ahmak kime denir? Ahmaklığın çaresi var mıdır?
CEVAP
Aklı asla olmayana deli denir. Aklı olup da aklını kullanmayana yada kullanamayana ahmak denir. Ahmak, aklı azca, görüşü kısa, basiretsiz, fena huylu kimsedir. Kârını ve zararını iyi düşünemez. Hikmet, iyiyi kötüden, hakkı bâtıldan ayıran kuvvettir. Hikmetin lüzumundan azca olmasına ahmaklık denir. Ahmak, hayrı, şerri birbirinden tam ayıramaz.

Âlimler buyuruyor ki:
Ahmakla arkadaşlıktan sakın. Şundan dolayı, sana iyilik edeyim derken, ziyanı dokunur. (Hazret-i Ömer)

Dişi ile tırnak uçlarını ısırmak ahmaklık alametidir. (Hazret-i Ali)

Ahmaklar içinde bulunan horlanır, âlimler içinde bulunan saygı görür. (İmam-ı Cafer-i Sadık)

Dünyayı ele geçirmek için Ahireti [dinini] vermek ahmaklıktır. Yaratıkların en ahmağı nefstir. Şundan dolayı her isteği kendi aleyhinedir. (İmam-ı Rabbani)

Kaza borcu varken, nafile kılmak ahmaklıktır. (Hazret-i Ebu Bekir, Seyyid Abdülkadir-i Geylani)

Ahmaklığın alameti, kendi aybını bırakıp, başkasının aybıyla uğraşmaktır. (Sırri-yi Sekati)

Ve ma cevab-ül ahmak-ı illes susku=Ahmağa verilecek en güzel yanıt sadece sükuttur. (İbni Hibbân)

Nefsin arzuları ardında koşan ahmaktır. (Muhammed Masum Faruki)

Hatasında ısrar eden ahmaktır. (Seyyid Abdülhakim Arvasi)

Hikmet ehli de buyuruyor ki:
Aklı olan karı koca, birbirini üzmez. Yaşam arkadaşını üzmek, incitmek, ahmaklık alametidir.

Akıllı ile istişare yengi, ahmakla istişare mağlubiyettir.

Ahmağın kalbi ağzında, akıllının dili kalbindedir. Doğrusu ahmak sır saklayamaz, akıllı sırrı ifşa etmez.

Ahmağın üç alameti vardır: Farzlarda tembellik, abesle iştigal ve yaratıklara eziyet etmek.

Günah işlemeye devam eden kimse unutkan olur, ahmaklaşır, aklı da azalır.

Aklımız sınırlıdır. Aklın eremediği şeyleri akıl ile anlamaya kalkışmak ahmaklık olur.
Ahmağa tembih kâr etmez. Hadis-i şeriflerde de buyuruluyor ki:
(Akıllı, nefsine uymaz, ibadetlerini yapar, ahmak olan da nefsine uyar, günah işler, sonrasında da Tanrı affeder diye umut eder.) [Tirmizi]

(Akıllı, Tanrı’a ve Peygamberine inanıp ibadetini icra eden kimsedir.) [İbni Muhber]

(Günah işleyenin bir aklı gider, tekrar geri dönmez.) [İ. Gazali]

(Ahmak, ahmaklığından fâsıkın günahından daha büyük sıkıntıya düşer.) [Hakim]

(Ahmak olanla ilgini kes.) [Beyheki]

(Akşam üstü uyumak ahmaklıktır.) [İ. Maverdi]

(Sofradan düşen kırıntıyı yiyen yoksulluk görmez, evlatları da ahmak olmaz.) [İ. Neccâr]

(Mümin sert değildir. Yumuşaklığından dolayı ahmak zannedilir.) [Deylemi]

(Ahmaklığın en kötüsü, Müslümanlığı bırakıp, başka dine meyletmektir.) [Deylemi]

Müslümanlığı bırakmak, şu demek oluyor ki dinsiz olmak ahmaklığın en kötüsüdür. Kim Müslümanlığı bırakırsa mürted olur, hangi dine girerse girsin fark etmez. Bu bakımdan ateist, en ahmak kimsedir. Bir arpa tanesini, bir karıncayı yaratmaktan aciz olanın, kâinatın tesadüfen meydana geldiğini, bir yaratıcının bulunmadığını sanmasından daha büyük ahmaklık olur mu? Kur’an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki:
(Kâfirlere “Müslümanların inanılmış olduğu benzer biçimde siz de emin olun” denilince, “Biz o sefihler, o ahmaklar benzer biçimde inanç eder miyiz asla?” derler; oysa aslolan ahmak kendileridir.) [Bekara 13]

Ahmaklığın çaresi var mıdır?
Ilkin İslam âlimlerinin ahmaklık ile alakalı sözlerinden bazılarını bildirelim:
İnsanların en ahmağı zekasına en oldukça güvenendir. İnsanların en akıllısı da, suçu kendinde arayan ve bilmediklerini âlimlere soran kimsedir.

Salih amel işlemeden şu demek oluyor ki Cehennem tohumu ekip, Aden beklemek ahmaklıktır.
Fen bilgilerini iyi öğrenen, aklı başlangıcında bir kimse, yalnız düşünmekle, Tanrı’ın var bulunduğunu anlamış olur, bir yaratıcının varlığına inanır. Eseri görerek müessirin, şu demek oluyor ki eseri yapanın varlığını anlamamak, ahmaklık olur.

İyiye ihanet edince, kötüye iyilik edince, akıllıyı sıkıntıya sokunca, ahmağa acıyınca, şerlerinden sakın!

Soyu ile övünmek ve kibirlenmek, cahillik ve ahmaklıktır. Kabil, Âdem aleyhisselamın, Kenan ise, Nuh aleyhisselamın oğlu idi, fakat kâfir idiler. Babalarının Peygamber olması, bu tarz şeyleri küfürden kurtarmadı. İnsanın övündüğü soyu, bir avuç toprak oldu. Toprak ile övünmek akla uygun olur mu? Onların salih olmaları ile övünmek yerine, onlar benzer biçimde salih olmaya, onların yolunda bulunmaya çalışmalıdır.

Bayanların bir çok, güzellikleri ile kibirlenirler. Oysa güzellik, insanda kalıcı değildir, acele gider. İnsana mülk olmaz. Âriyet, emanet olan şeyle kibirlenmek, ahmaklıktır.

Nefsine de ki: Ey nefsim, akıllı bulunduğunu iddia ediyor ve sana ahmak diyenlere kızıyorsun. Oysa, senden daha ahmak kim var ki, ömrünü boş şeylerle, gülüp eğlenmekle geçiriyorsun. Senin halin, şu katile benzer ki, polislerin, kendisini aradıklarını ve yakalayınca, cezalanacağını bilmiş olduğu halde, tedbirsiz dolaşıyor. Bu ahmaklık değil mi?

Üstünde akrep olan bir kimse, o akrebi üstünden atmaya, onu öldürmeye çalışmayıp da, başkasının yüzüne konan sinekleri kovalamaya emek harcaması ahmaklıktır.

Bir ahmaklık hikayesi şöyledir:
Ormanda bir ayının ayağı, kütük arasına sıkışmış, kurtaramıyormuş. Biri bunu görüp, ayının ayağını kütüğün arasından çıkarmış. Ayı da kendisine iyilik eden bu adama, ormandaki arıların yapmış olduğu petekleri alıp getirmiş. Adam balı yiyince orada uyumaya başlamış. Fakat sinekler, insanın yüzüne konarak rahatsız ediyormuş. Ayı ise, adam rahat uyusun diye sinekleri kovuyormuş. Bakmış kovmakla gitmiyor, sinekleri öldüreyim bari diye, dev gibi bir taş alıp, insanın yüzüne konan sineklere vurmuş. Sonucu tahmin ediyoruz. Ayı ahmak olduğundan, sinekleri öldürmek için vurmuş olduğu taşın adama zarar vereceğini düşünememiş. Ahmak olmamak lazım.

Kendisini sonsuz tehlikeye atan akıllı olması imkansız, ahmaktır. Kur’an-ı kerimde mealen, (Düşünmüyor musunuz) ikazı oldukça geçer. Hadis-i şerifte, (Aklı olmayanın dini de yoktur) buyuruldu. (Tirmizi)

Ahmaklığın tek kelime ile tarifi, akılsızlıktır. Akılsızlık ise doğuştandır. Kaza yazgı mevzusudur. Bir hadis-i şerif meali şöyledir:
(Her şey Allahü teâlânın takdiri iledir. Akıl ve ahmaklık bile.) [Buhari]

Hazret-i İsa, (Körleri iyileştirmek, ölüleri diriltmek zor gelmedi. Fakat ahmağa, doğru sözü anlatamadım) buyurdu. Ahmaklıkta cahillik de vardır. Cahilliğin ilacı ise ilimdir. Ahmak, hak ile bâtılı ayıramaz ve daha başka zararlar yapar. O halde hak ile bâtılı ayıran ve yararlı şeyleri bildiren Ehl-i sünnet âlimlerine tâbi olan ahmaklığın zararından kurtulur. Ahmaklar, bir adada mahsur kalmış insanlara benzer. Bunlar kendi imkanları ile sahile çıkamaz. Tecrübeli bir kaptanın gemisine binerlerse sahile ulaşırlar. Binmeyen sahile çıkamaz. Onun için âlimlere uyan kurtulur. Hadis-i şerifte de, (Âlimler rehberdir, âlimlere uyun) buyuruldu.

Ahmaktan uzak durmak
Sual: Bir dostum var, iyilik olarak yapmış olduğu şeylerin bana ziyanı dokunuyor. İyi niyetle yapmış olduğu için, bana ahmak benzer biçimde geliyor. Ondan uzak durmam gerekir mi?
CEVAP
Verdiği zararlarının iyi mi bir şey bulunduğunu bilmeden bir şey söylenmez. Bir ihtimal zarar değil de siz zarar sanmış da olabilirsiniz.

Ahmaklık, kârını zararını bilmemek, iyiyi kötüyü ayıramamak, körü körüne bir şeye saplanıp gitmektir. İyilik yapıyorum sanarak fenalık eder, fitneye sebep olur. Susulacak yerde konuşur. Çeşitli zararlara sebep olur. Atalarımız, (Ürümesini bilmeyen it, sürüye kurt getirir) demişlerdir.

Bir ayı, kendisine faydası dokunan kişiye iyilik etmek ister. O şahıs uyurken, yüzüne konan sinekler rahatsız etmesin diye, onlara taşla vurur. Doğal, o kişinin yüzü de parçalanır. Bunun için, (Akıllı düşman, ahmak dosttan iyidir) demişlerdir. Bu şekilde dostlardan, iyilik yerine zarar gelir. Onlardan uzak durmalıdır. Bir hadis-i şerif meali şöyledir:
(Ahmakla ilgini kes.) [Beyheki]

Ahmak insanı iknaya çalışmak da boşunadır. Ona ne söylense faydasızdır. Yarar yerine ziyanı olur. Münakaşaya asla gelmez. Bir hadis-i şerif meali de şöyledir:
(Ahmağa yanıt verilmez.) [İslam Ahlakı]

Hadis imamlarından İbni Hibban hazretleri de, (Ahmağa verilecek en güzel yanıt susmaktır) buyurmuştur. Tartışmak bir tek ahmakla değil, hep beraberce de zararlıdır. (Münakaşa, dostların dostluğunu azaltır, düşmanın düşmanlığını artırır) demişlerdir.

Ahmakla görüşmek
Sual: (Ahmaklardan uzak durmak gerekir) deniyor. Ahmaklık, bir kimsenin elinde midir? Bir de, hepimiz ondan uzak durursa, yalnızlığa itilmiş olmaz mı?
CEVAP
Uzak durun demek, asla görüşmeyin, yalnız bırakın, tamamen irtibatı kati demek değildir. Ahmak olan kimse, iyilik ettiğini sanarak fenalık eder, fitneye sebep olur. Susulacak yerde konuşur. Çeşitli zararlara sebep olur. Bundan dolayı, (Fazla samimi olmamalı, ona sır vermemeli ve onunla konuşurken oldukça dikkatli olmalı) denmek isteniyor.

Sakalı oldukça uzatmak
Sual: S. Ebediyye’de, (Sakalı bir tutamdan fazla uzatmak, aklın azca olmasına alamet olur) deniyor. Uzun sakallı olup da ahmak olmayan insan yok mudur?
CEVAP
Uzun sakal bırakmanın dindeki yeri nedir? Ahmaklık ve aklın azca olması ne anlamına gelir? Ilkin bu tarz şeyleri bilmek gerekir.

Sakalı sünnete uygun olmayan, şu demek oluyor ki çenedeki ile beraber bir tutam uzun olmayan kimse, bid’at sahibi olur. Sakalın sünnete uygun olmasına önem vermeyen, kâfir olur. (S. Ebediyye)

Ahmaklık, kârını zararını bilmemek, iyiyi kötüyü ayıramamak anlamına gelir. Akıllı olmak da bunun tam tersidir. Doğrusu kârını, zararını bilmek, iyiyi kötüden, hakkı bâtıldan ayırabilmektir. Aklı azca olan bunu yapması imkansız, ahmak olur.

Sünnete uymayan sakal sahibi, bid’at şu demek oluyor ki günah işliyor anlamına gelir. Aklı azca olan günah işler. Akıllı günah işlemez. Günah işliyorsa aklı azca, şu demek oluyor ki ahmaktır.

Ne kadar akıllı görünse de, günah işlemekte ısrar eden kimse, ahmaktır. Bu mevzuda bir menkıbe de var:
Uzun sakallı biri, kitaplardaki, (Sakalı bir tutamdan fazla uzatmak, ahmaklık alametidir) yazısını okuyunca, eliyle bir tutam ölçüyor. (Fazlasını yakıp ahmaklıktan kurtulayım) diyor. Sakalın fazla kısmını yakmaya çalışırken, sakalın tamamı yanıyor, cascavlak çıkıyor. Sonrasında, yazdığı kitaba, (Sakalı sünnetten fazla uzatmanın ahmaklık olduğu, kendi tecrübemle de sabittir) diye yazıyor. Böylece ahmaklığını tecrübeyle belirlemiş oluyor.