Allahü teâlânın sıfatları

Sual: Tanrı’ın sıfatları hangileridir?
CEVAP
Allahü teâlânın Ödat-ı zatiyye’si altıdır:
1- Vücûd: Allahü teâlâ vardır. Varlığı ezelidir. Vacib-ül vücûddür, kısaca varlığı lazımdır.

2- Kıdem: Allahü teâlânın varlığının evveli, başlangıcı yoktur.

3- Bekâ: Allahü teâlânın varlığının âhiri, sonu yoktur. Asla yok olmaz. Ortağı olmak muhal olduğu şeklinde, zat ve sıfatları için de yokluk muhaldir.

4- Vahdaniyyet: Allahü teâlânın zatında, sıfatlarında ve işlerinde ortağı, aynı yoktur.

5- Muhalefetün-lilhavadis: Allahü teâlâ, zatında ve sıfatlarında hiçbir mahlûkun zat ve sıfatlarına benzemez.

6- Kıyâm bi-nefsihi: Allahü teâlâ zatı ile kâimdir. Mekana muhtaç değildir. Madde ve mekan yok iken O var idi. Zira her ihtiyaçtan münezzehtir. Bu kâinatı yokluktan varlığa getirmeden ilkin, zatı iyi mi idi ise, sonsuz olarak, hep öyledir.

Allahü teâlânın Ödat-ı sübûtiyye’si sekizdir.
1- Yaşam: Allahü teâlâ diridir. Yaşamı, mahlûkların hayatına benzemeyip, zatına layık ve mahsus olan yaşam, öncesiz ve ebedidir.

2- İlm: Allahü teâlâ her şeyi bilir. Bilmesi mahlûkatın bilmesi şeklinde değildir. Karanlık gecede, karıncanın, kara taş üstünde yürüdüğünü görür ve bilir. İnsanların kalbinden geçen düşüncelerini, niyetlerini bilir. Bilmesinde değişim olmaz. Öncesiz ve ebedidir.

3- Sem’: Allahü teâlâ işitir. Vasıtasız, cihetsiz işitir. İşitmesi, kulların işitmesine benzemez. Bu sıfatı da, her sıfatı şeklinde öncesiz ve ebedidir.

4- Basar: Allahü teâlâ görür. Âletsiz ve şartsız görür. Görmesi göz ile değildir.

5- İrade: Allahü teâlânın dilemesi vardır. Dilediğini yaratır. Her şey Onun dilemesi ile var olur. İradesine engel olacak hiçbir kuvvet yoktur.

6- Kudret: Allahü teâlâ, her şeye gücü yeticidir. Hiçbir şey Ona güç gelmez.

7- Kelam: Allahü teâlâ söyleyicidir. Söylemesi alet, harfler, sesler ve dil ile değildir.

8- Tekvîn: Allahü teâlâ yaratıcıdır. Ondan başka yaratıcı yoktur. Her şeyi O yaratır. Allahü teâlâdan başkası için yaratıcı dememelidir.

Allahü teâlânın sıfat-ı sübûtiyyesi de, sıfat-ı zatiyyesi şeklinde kadimdir. Bu sıfatları da, zatından ayrılmazlar. Kısaca sıfatları zatının, kendinin aynı da değildirler, gayrı da değildirler.

Allahü teâlânın sıfatlarının hakikatlerini idrak etmek da muhaldir. Hiçbir kimse ve hiçbir şey Allahü teâlânın sıfatlarına ortak ve benzer olması imkansız.

Sual: Tanrı’ın zati ve sübuti sıfatları arasındaki fark nedir?
CEVAP
Zati sıfatları, Allahü teâlânın zatına mahsus olan sıfatlardır. Bu sıfatlar, mahlûkların hiçbirinde yoktur. Bunların mahlûklara, hiçbir şekilde bağlantıları da yoktur.

Sübuti sıfatları ise, mahlûklarla bağlantılı olan sıfatlardır. Bunlardan, yaratmak sıfatı hariç, öbürlerinden kullarına da sınırı olan olarak kayra etmiştir. Bu sıfatlarında da, asla değişim olmaz. Bunlar da, zati sıfatlar şeklinde kadim kısaca ezelidirler. Mahlûklar sonradan yaratıldığı için, mahlûklara olan bağlantıları ise hâdistir, kısaca öncesiz değildir. Onun diri olması, bilmesi, işitmesi, görmesi, kudreti, dilemesi ve söylemesi kullarınkine asla benzemez, bunların yalnız adları benzer. Onun zatını ve sıfatlarının hakikatini idrak etmek mümkün değildir.

Hiçbir mahlûk, asla yaratıcısını anlayamaz, kavrayamaz. Peygamber efendimiz, (Allahü teâlânın yarattıklarını düşününüz, Onun zatını düşünmeyiniz. Bu sebeple siz Onun kadrini takdir edemez, Onu anlamaya güç yetiremezsiniz) buyuruyor. Bir başka hadis-i şerifte de buyuruldu ki, (Allahü teâlâ, hatıra gelen her şeyden uzaktır.) [C.Veremedi]

Aynı da, gayrı da değildir
Sual: Sıfatları Tanrı’ın aynı da, gayrı da değildir ne anlama gelir?
CEVAP
Allahü teâlânın sıfatları, kendisi şeklinde öncesiz ve ebedidir, kısaca zatından ayrılmazlar. Eğer sıfatlar, Allahü teâlânın gayrıdır, kısaca kendisinden ayrıdır, başkadır denirse; sonradan oldukları söylenmiş kısaca öncesiz oldukları inkâr edilmiş olur. Allahü teâlânın aynıdır, kısaca kendisidir denirse de, sıfatların varlığı inkâr edilmiş olur.

Sıfatları saymak
Sual: Tanrı’ın sıfatlarını teker teker saymasını bilmeyene kâfir denir mi?
CEVAP
Sıfatları sayamayıp fakat anlamlarını bilirse kâfir olmaz. Örnek olarak Allahü teâlânın her şeyi yarattığını, her şeyi bildiğini, işittiğini, gördüğünü v.s. bilen kimse Tanrı’ın sıfatlarını biliyor anlama gelir.

Tekvin sıfatı
Sual: “Basar, sem’ …” şeklinde insanlarda da sınırı olan olarak bulunan sıfatları insanoğlu için kullanmak elbet caizdir. İnsanın görmesi, Tanrı’ın ki şeklinde sınırsız değildir diye, asla kimse “insanoğlu görebilir, demek caiz değildir” diyemez. “Tekvin” de bu tür sıfatlardan biridir. Tekvin, yaratmak anlama gelir. Görmek sıfatını insanoğlu için kullanabildiğimiz şeklinde, yaratmak kelimesini de “yeni bir şey, düşünce oluşturmak, keşfetmek, ortaya çıkarmak” manalarında insanoğlu için kullanmak caiz midir?
CEVAP
Caiz değildir. Benzetme yanlıştır. Allahü teâlâ diridir, bilir, işitir, görür, diler, güçlüdür, konuşur. Bu sıfatlarda insan sınırı olan da olsa ortaktır. Kısaca sınırı olan da olsa, insan da diridir, bilir, işitir, görür, diler, gücü vardır, konuşur. Fakat yaratma sıfatında ortaklık yoktur. Tanrı her şeyi yaratır, fakat insan bir karıncayı, bir hücreyi bile yaratamaz. Yaratmak, yoktan var etmektir. Maddeyi, elemanı yok iken var etmektir. Yaratıcı, yalnız Allahü teâlâdır. Kur’an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki:
(Yaratmak Tanrı’a mahsustur.) [Araf 54]

(Her şeyi yaratan sadece Tanrı’tır.) [Rad 16]

Kalım sıfatı
Sual: Öldükten sonrasında dirileceğimiz, imanımız var ise Cennete gireceğimiz ve sonsuz hayata geçeceğimiz Kur’anda bildirilmiştir. Bu durumda Tanrı’ın Kalım sıfatını taşıyor olmayacağız mı?
CEVAP
Öncesiz ve sonsuz olan yalnız Tanrı’tır. Öteki her şey fanidir, kısaca ölümlüdür kısaca yok olucudur. Yok olucu olan bir şey, öncesiz ve sonsuz olan Tanrı ile karşılaştırma olur mu? O sıfatı insanoğlu iyi mi taşır? Fakat Tanrı’ın kudretiyle bu iş devam edecektir. Ahiret kalım yurdudur. Yoksa Tanrı’ın sıfatını kazanmış olmuyoruz. Bizi ayakta tutacak olan Odur. Gene kendiliğimizden durmayacağız. Sürekli sonsuza kadar yaşamamız da gene Allahü teâlâya bağlıdır.

Ölçme edilemez
Sual: Hâlık mahlûk ile ölçme edilir mi? Örnek olarak, (Tanrı, insanlardan daha güçlü) denir mi?
CEVAP
Allahü teâlânın sıfat-ı zatiyyesi altı olup biri de, muhalefetün lil havadistir. Kısaca hiçbir şeyde, hiçbir bakımdan, hiçbir mahlûka benzemez anlama gelir. Allahü teâlânın insanlardan daha şefkatli, daha kudretli bulunduğunu bildirmekte sakınca yoktur. Kur’an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki:
(Tanrı’ın eli, onların ellerinin fevkindedir.) [Fetih 10]

Kısaca, (Allahü teâlâ, hepinizden daha fazlaca kudret ve kuvvet sahibidir) anlama gelir. Oysa tüm insanların kuvveti, Cenab-ı Hakkın kudreti yanında nedir ki? Allahü teâlâ, hiçbir mahlûkla ölçme edilemeyen, sonsuz kudret sahibidir.

Buna benzer âyet-i kerimeler çoktur. Hazret-i Ömer’in rivayet etmiş olduğu hadis-i şerif şöyleki:

Esirler içinde, çocuğunu arayan bir bayan, onu bulunca, derhal bağrına basıp emzirmeye başladı. Resulullah efendimiz bizlere buyurdu ki:
– Şu hanım, çocuğunu asla ateşe atar mı?
Eshab-ı kiram asla atmayacağını söyleyince, Peygamber efendimiz buyurdu ki:
(Allahü teâlâ da, kullarına, bu kadının çocuğuna olan şefkatinden elbet daha şefkatli, daha merhametlidir.) [Buhari]

Allahü teâlânın zâti sıfatları
Sual: Allahü teâlânın zatına ilişkin, yalnız Ona mahsus olan sıfatları var mıdır, var ise nedir?
Yanıt: Allahü teâlânın Sıfât-ı zâtiyyesi, zâti sıfatları altıdır. Bunlar: Vücud, Kıdem, Bekâ, Vahdâniyyet, Muhâlefet-ün lil-havâdis ve Kıyâm-ü bi-nefsihîdir. Vücûd, kendiliğinden var olmak anlama gelir. Kıdem, varlığının öncesi, başlangıcı olmamaktır. Bekâ, varlığı sonsuz olmaktır, asla yok olmamaktır. Vahdâniyyet, hiçbir bakımdan şeriki, ortağı, nazîri, aynı olmamaktır. Muhâlefet-ün lil-havâdis, hiçbir şeyinde, hiçbir mahluka, hiçbir bakımdan benzemez anlama gelir. Kıyâm-ü bi-nefsihî, varlığı kendindendir, hep var olması için, hiçbir şeye muhtaç değildir, anlama gelir.

Bu altı sıfatın hiçbiri, yaratılanların hiçbirinde yoktur. Bunların, mahluklara hiçbir surette bağlantıları da yoktur. Bazı âlimler, Vahdâniyyet ve Muhâlefet-ün lil-havâdisin aynı olduklarını söyleyerek, sıfât-ı zâtiyye beştir demişlerdir.

Sual: Allahü teâlânın zati sıfatlarından olan Kıyâm bi-nefsihi ne anlama gelir, ne anlama gelmektedir?
Yanıt: Zati sıfatlarından olan Kıyâm bi-nefsihi, Allahü teâlânın, zatında, sıfatlarında ve fillerinde kısaca işlerinde, asla hiç kimseye, hiçbir şekilde muhtaç olmaması anlama gelir.