Riya ve ihlas

Sual: İhlas ve riya ne anlama gelir?
CEVAP
İhlas, gerek gövde ile, gerek mal ile meydana getirilen farz yada nafile tüm ibadetleri, Tanrı rızası için yapmaktır. Mal, mevki, saygı, şöhret kazanmak için meydana getirilen ibadette ihlas olmaz, riya olur. Bu şekilde ibadete sevap verilmez. Günah olur, azaba layık olur. Haram işleyenlerle, bid’at ehli ile, kâfirlerle, arkadaşlık, komşuluk edenlerin ihlasları kalmaz.

İmam-ı Rabbani hazretleri buyuruyor ki:
İbadet yaparken, Allahü teâlâ emrettiği ve beğenmiş olduğu için halletmeye niyet etmelidir. Tüm işlerin, iyiliklerin hep ihlas ile yapılması lazımdır. Kiminde, ihlas, kendini zorlayarak hasıl olur ve kısa bir vakit devam eder. Sonrasında kalbe nefsin arzuları gelir. (c.1, m.59)

Muhlis olarak tapınmak övülmüştür. Hadis-i şerifte de buyuruldu ki:
(İhlas ile meydana getirilen yakarma azca da olsa insana kâfi gelir.) [Dare Kutni]

Devamsız olan ihlas ile meydana getirilen ibadetler de, zaman içinde nefsi zayıflatır, sürekli ihlas elde etmeye sebep olur. Süfyan-ı Sevri hazretleri, (Tanrı rızası için, niyet etmeden yemeğe çağrı edene bir günah, niyet etmeden gidene de, iki günah yazılır) buyuruyor.

Hadis-i şeriflerde buyuruluyor ki:
(Amellerinizi Tanrı için halis kılın. Bundan dolayı Allahü teâlâ, sadece kendisi için ihlasla meydana getirilen ameli kabul eder. [Dare Kutni]

(İbadetlere riya karıştırmayın ki amelleriniz boşa gitmesin.) [Deylemi]

(İbadetine riya karıştırana ahirette denir ki: Git sevabını o kişiden iste.) [İbni Mace]

(Tanrı rızası için cami yapana Cennette bir köşk verilir.) [Taberani]

(Kim Tanrı için gazabını yenerse, Tanrı da ondan azabını def eder.) [Taberani]

(Tanrı rızası için, ana babasına itaat ederek güne başlayana Cennetten iki kapı açılır.) [İ. Asakir]

(Dünya ve ahiret hayırlarına kavuşmak için, Tanrı’ı ananlarla birlikte ol, hep Tanrı’ı an, Tanrı için sev, Tanrı için buğzet.) [Ebu Nuaym]

(İbadetleri ihlas ile yap! İhlas ile meydana getirilen azca amel, kıyamette sana yetişir.) [Ebu Nuaym]

(Sabırlı ve ihlaslı olanlar, hesaba çekilmeden Cennete girer.) [Taberani]

(40 gün Tanrı için ihlasla yakarma yapanın, kalbinden diline hikmet pınarları akar.) [Ebuşşeyh]

(İhlaslı olanlara müjdeler olsun. Onlar fitne karanlıkları içinde, parlayan ışıklardır.) [E. Nuaym]

(İhlasla “La ilahe illallah” diyen Cennete girer.) [Bezzar]

(Tanrı rızasından başka maksat için ilim öğrenen yada ilmini dünya menfaatine alet eden, Cehennemdeki yerine hazırlansın!) [Tirmizi]

Kur’an-ı kerimde salihler övülürken buyuruluyor ki:
(Onlar, kendi canları çekerken yemeği yoksula, yetime ve esire yedirirler. Biz bu tarz şeyleri Tanrı rızası için veriyoruz; sizden ne bir karşılık ne de bir teşekkür bekliyoruz derler.) [İnsan 8,9]

Sual: İbadet yaparken dikkat edilecek hususlar nedir?
CEVAP
İbadette esas, kalbini tamamiyle Allahü teâlâya bağlamaktır. İbadet, bir âdet olarak değil, Allahü teâlânın huzuruna çıkıp, Ona can ve gönülden şükretmek ve Ona yalvarmak için yapılmaktadır. Riya [gösteriş] olarak meydana getirilen bir ibadeti Allahü teâlâ kabul etmez. Kur’an-ı kerimde mealen buyuruldu ki:
(Ey Resulüm, kıyameti inkâr eden, yetimi sertlik ve sitemle defedip hakkını gasp eden, fakiri doyurmayan ve başkalarını da fakire iyiliğe teşvik etmeyen o kimseyi gördün mü? Namazlarını gaflet ile kılanlara ve riya, gösteriş yapanlara ve zekâtı vermeyenlere şiddetli azap vardır.) [Maun]

İmam-ı Rabbani hazretleri buyuruyor ki:
Bir ibadetin ilmini öğrenmeyenin, şartlarını bilmeyenin, yapmış olduğu yakarma, ihlas ile yapılmış olsa da, sahih olmaz. Asla yapmamış şeklinde, Cehennemde yanar. Şartlarını bilerek ve gözeterek yapanın, ibadeti sahih olur. Cehennem azabından kurtulur. Fakat, ihlas ile yapmadı ise, bu ibadeti ve hiçbir iyiliği kabul olmaz. Sevap kazanmaz. Allahü teâlâ, bu ibadetini ve hayrat ve hasenatını beğenmeyeceğini bildiriyor. İlim ve ihlas ile yapılmayan ibadetin faydası olmaz. İnsanı küfürden, günahtan, azaptan kurtarmaz. Yaşam süresince, bu şekilde yakarma yapmış olup da, sövgü suretiyle vefat eden münafıklar oldukca görülmüştür. İlim ile, ihlas ile meydana getirilen yakarma, insanı, dünyada küfürden, günahtan kurtarmış olur ve aziz eder. Ahirette de Cehennem azabından kurtaracağını, Allahü teâlâ, vaat etmektedir. (Maide 9) Allahü teâlâ vaadinde sadıktır. Verdiği sözü elbet yapar.

İmam-ı Gazali hazretleri buyuruyor ki:
Günahların büyüğü üç tanedir. Bunlar:
1- Cimrilik
2- Haset
3- Riya

Riya, namaz, oruç, sadaka ve yol, cami yaptırmak şeklinde hayırlı amelleri, insanoğlu görsün de beğensinler diye yapmaktır. İşte bu şekilde bir maksatla meydana getirilen işlerin hepsi riyaya dahildir. Riya, minik şirktir. Tevbe etmedikçe kesinlikle affolunmaz. İlmi ile amel etmemek, amelinde salah ve ihlas olmamak din âlimlerine, yakarma edenlere, ezana, kutsal günlere kıymet vermemek de şakavet alametidir.

Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Allahü teâlânın birliğine inanç edip, şirk koşmadan ve ihlasla namazını kılıp, zekâtını verenden Tanrı razı olur.) [İbni Mace]

(İhlasla amel edin! Allahü teâlâ sadece ihlasla meydana getirilen ameli kabul eder.) [Dare Kutni]

Sual: Zekâtı gizli saklı vermek açıktan vermekten iyi midir, açıktan vermek riya olur mu?
CEVAP
Farz olan zekâtı açıkça vermek riya olmaz, daha sevap olur. Zekâtın bu şekilde açıkca verilmesi, zekâtını vermemiş olmak töhmetinden kurtarmış olur, başkalarına da örnek teşkil etmiş olur. İbni Abbas hazretleri, gizlice verilen nafile sadakanın sevabı, açıkca verilenden 70 kat fazladır buyurdu. Açıktan verilen zekâtın sevabı ise gizlice verilenlerine bakılırsa 25 kat fazladır. İmam-ı Rabbani hazretleri buyuruyor ki: Bir kuruş zekât vermek, milyonlarla sadaka vermekten, daha sevaptır. Zekât vermek, Allahü teâlânın emrini yapmaktır. Sadaka ve hayratın bir çok ise, ün, saygı ve nefsin şehvetlerini kazanmak için olur. Farzlar yapılırken araya riya, gösteriş karışmaz. Nafile ibadetlerde ise, gösteriş oldukca olur. Bunun içindir ki, zekâtı, açıktan vermek lazımdır. (2/82)

Farzda riya olur mu?
Sual: Farzlarda da riya olur mu?
CEVAP
Riya, gösteriş anlama gelir. Mal, mevki, saygı, şöhret kazanmak için tapınmak, riya olur. Riya ile meydana getirilen farzlar, sahih olur. İbadet borcu ödenmiş olur ise de, sevabı olmaz. Şartlarına uygun olduğundan sahih olan bir namaz, riya ile gösteriş için kılınırsa, sevab hâsıl olmaz, riya olur. Allahü teâlânın rızası için namaza başlayıp, sonradan hâsıl olan riyanın ziyanı olmaz. Allahü teâlânın rızasını asla düşünmeden meydana getirilen riya ise, oldukca kötüdür.

Riyaya engel olmak için, nafile ibadetleri gizli saklı yapmalıdır. Sözgelişi sadakayı gizli saklı vermeli, kuşluk namazı kıldığını söylememelidir; fakat ibadetlerini başkalarına göstermek, onlara öğretmek ve teşvik etmek niyetiyle olursa, riya olmaz ve oldukca sevab olur.

Farzlarda ise, riya olacak diye, ibadetleri gizlemek doğru değildir. Sözgelişi zekâtı, beş zaman namazı gizlememelidir. Cuma namazına gitmelidir. Ramazan orucunu tutmakta da, riya olmaz.

İmam-ı Rabbani hazretleri buyuruyor ki:
Nafile ibadetlerde gösteriş oldukca olur. Farzlar yapılırken, araya riya, gösteriş karışmaz. Bunun içindir ki, zekâtı, aşikâre vermek gerekir. Bu suretle insan, iftiradan kurtulur. (2/82)

Sual: Dindar bir kardeşimize, Müslümanların kaynaşması niyetiyle namaz kılan bir insan olduğumuzu belli etmeye çalışmak riya mıdır?
CEVAP
Dindarlara gösterilebilir. Riya olmaz. Mühim olan, fitneye sebep olmamalıdır. Riya kalb işidir.

İbadete riya karıştırmak
Sual: İbadet ederken, maddi yararları düşünülürse, örnek olarak Tanrı rızası için oruç tutan kimse, ayrıca rejim de yapmış olup, fazla kilolarımı azaltırım diyorsa, Tanrı rızası için namaz kılarken, jimnastik de olur diyorsa, bu ibadetler kabul olur mu? Ek olarak, genel anlamda ikindi ve yatsının sünnetini kılmıyorum; fakat başka kimseler olunca, sünneti terk ediyor dememeleri için mecburen kılıyorum. Bu riya mı oluyor, namazım kabul olmuyor mu?
CEVAP
İbadetlerine riya karıştıranın sevabı azalır. İbadet yaparak Allahü teâlâdan dünya çıkarlarını istemek, örnek olarak yağmur duasına çıkmak, istihare yapmak şeklinde ibadetler riya olmaz. Ücretle imamlık ve Kur’an-ı kerim kursu hocalığı yapmak, sıkıntıdan, hastalıktan ve fakirlikten kurtulmak için âyet-i kerime okumak da böyledir. Bunlarda hem yakarma, hem de çıkar niyetleri vardır. İbadet niyeti asla bulunmazsa riya olur. İbadet niyeti oldukca olursa, sevab hâsıl olur. İbadetlerini başkalarına öğretmek ve teşvik etmek niyetiyle olursa gene riya olmaz, hatta sevab olur.

Allahü teâlânın rızası için namaza başlayıp, sonrasında namaz içinde hâsıl olan riyanın ziyanı olmaz.

Sualde soruların hepsi, Tanrı rızası için meydana getirilen ibadetlerdir. Hepsi de sahih olur. Riya karıştırılırsa, riyanın çokluğu kadar sevabı azalır.

Riya ile namaz kılmak
Sual: Namaz kılmaya Tanrı rızası için başlansa, yanına biri gelse, ayıplamasın diye, ona güzel namaz kıldığını göstermek için tadili erkânla kılsa, bu şekilde riya ile kılınan namaz kabul olur mu? Namazı Tanrı rızası için kılıyor, fakat gösteriş de yapıyor. Bunun durumu nedir?
CEVAP
Allahü teâlânın rızası için namaza başlayıp, sonradan hâsıl olan riyanın ziyanı olmaz. Riya ile başlanan farzlar sahih olur. İbadet borcu ödenmiş olursa da, sevabı olmaz. (İslam Ahlakı)

Görüldüğü şeklinde, Tanrı rızası için başlamakla, riya ile adım atmak içinde oldukca fark vardır. Tanrı rızası için başlayıp sonrasında riya gelse de gene sevabdan yoksun kalmaz.

Tesbih çekmekte riya
Sual: Tesbih çekerken başkalarının görmesi riya olur mu?
CEVAP
Riya, ibadeti gösteriş için yapmaktır. Mal, mevki, saygı, şöhret şeklinde bir çıkar kazanmak maksadıyla meydana getirilen yakarma de riya olur. Namaz, oruç, sadaka ve yol, cami yaptırmak şeklinde hayırlı amelleri, görenler beğensin de beni takdir etsin diye yapmak riyadır. Bu şekilde ibadetlere sevab verilmez. Günah olur, azaba layık olur. Bir hadis-i şerif meali şöyledir:
(İbadetine riya karıştırana âhirette, “Git, sevabını o kişiden iste!” denir.) [İbni Mace]

Riyanın zıttı ihlâstır. İhlâs, gerek bedenle, gerek malla meydana getirilen farz yada nafile tüm ibadetleri, yalnız Tanrı rızası için yapmaktır. Tanrı rızasından başka niyetle yapılırsa riya olur.

Tesbih çekerken başkasının görmesi değil, kasten ona göstermek riya olur, kısaca hepimiz görsün, beni takdir etsin diye çekiliyorsa riya olur. Alışkanlık olduğundan yada kalbinde asla gösteriş düşüncesi yoksa görülmesi riya olmaz. Sadece her insanın gözü önünde çekmek fitneye yada suizanna sebep olabilir. Kalbde riya olmadan, ev halkının yanında, Kuşluk, Teheccüd, Evvabin şeklinde nafile namazları kılmak, Kur’an okumak, tesbih çekmek, günlük okunması ihtiyaç duyulan duaları okumak, riya olmaz.

İbadetlerini göstermekten utanmak
Sual: İbadetleri yaparken, başkaları görür diyerek çekinmek, utanmak, dinen uygun mudur?
Yanıt: İbadetlerini başkalarına göstermekten hayâ etmek, utanmak caiz değildir. Hayâ, günahlarını, kabahatlerini göstermemeye denir. Bunun için, vaaz vermekten ve emr-i maruf ve nehy-i münker yapmaktan, din kitabı, ilmihal kitabı yazmaktan ve satmaktan ve imamlık, müezzinlik yapmaktan, Kur’ân-ı kerim, mevlid okumaktan hayâ etmek caiz değildir. (Hayâ imandandır) hadis-i şerifinde bildirilen hayâ, fena, günah olan şeyleri göstermekten utanmak anlama gelir. Müminin, ilkin Allahü teâlâdan hayâ etmesi lazımdır. Bunun için, ibadetlerini sıdk ile, ihlas ile yapmalıdır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Başkalarına gösteriş için namazını güzel kılan, yalnız olduğu vakit bu şekilde kılmayan, Allahü teâlâyı tahkir etmiş olur.)

(Allahü teâlâ buyuruyor ki: “Benim şerikim yoktur. Başkasını bana şerik, ortak eden, sevaplarını ondan istesin.” İbadetlerinizi ihlas ile yapınız! Allahü teâlâ, ihlas ile meydana getirilen işleri kabul eder.)

Çıkar için iyilik yapmak
Sual: Herhangi bir hiç kimseye, onun kendisini övmesi yada ondan bir şeyler elde etmek niyeti ile iyilik yapmanın dinimiz açısından bir mahzuru var mıdır?
Yanıt: Başkalarının sevgisine ve övmelerine kavuşmak için, dünya işleri ile, onlara iyilik yapmak, riya olur. İbadet ile olan riya bundan daha fenadır. Allahü teâlânın rızasını asla düşünmeden meydana getirilen riya, hepsinden daha fenadır. İbadet yaparak Allahü teâlâdan dünya menfaatlerini istemek, riya olmaz. Yağmur duasına çıkmak, istihare yapmak, böyledir. Sıkıntıdan, hastalıktan ve fakirlikten kurtulmak için âyet-i kerimeler okumak da, böyledir denildi. Bunlarda hem yakarma, hem de çıkar niyetleri bulunmaktadır. Tecim maksadı ile hacca gitmek de böyledir. İbadet niyeti asla bulunmazsa riya olurlar. İbadet niyeti oldukca olursa, sevap hasıl olur. İbadetlerini başkalarına göstermek, onlara öğretmek ve teşvik etmek niyeti ile olursa, gene riya olmaz ve oldukca sevap olur. Ramazan orucunu tutmakta riya olmaz. Allahü teâlânın rızası için namaza başlayıp, sonradan hasıl olan riyanın ziyanı olmaz. Riya ile meydana getirilen farzlar sahih olur, yakarma borcu ödenmiş olur ise de, sevabı olmaz. Et ihtiyacını karşılamak niyeti ile kurban kesmek caiz olmaz. Allahü teâlâ için ve bir insan için beraber niyet ederek kurban kesmek caiz değildir. Allahü teâlânın rızası için olmayıp, yalnız hacdan, gazadan gelen ve gelen emiri, reisi karşılamak için kesilen hayvan leş olur, yemesi haram olur. Allahü teâlânın rızası için namaza durup, namazı bitirinceye kadar hep dünya işlerini düşünürse, namazı sahih olur. Şöhrete sebep olacak şekilde giyinmek de riya olur.

Dünya kazancına dini alet etmek
Sual: Mal, mülk, makam, mevki elde etmek için dini kullanmak, dindar görünmek, dinimiz açısından uygun olur mu?
Yanıt: Riya, bir şeyi bulunduğunun tersine göstermektir ki özetlemek gerekirse, gösteriş anlama gelir. Ahiret amellerini yaparak ahiret yolunda bulunduğunu göstererek, dünya arzularına kavuşmak anlama gelir ki özetlemek gerekirse, dünya kazancına dini alet etmektir. İbadetlerini göstererek, insanların sevgisini kazanmaktır. Sözleri yada ibadetleri riya ile olan kimsenin, din bilgisi var ise, buna Münafık denir. Din bilgisi yoksa, buna Din yobazı denir. Fen bilgisi olmayıp da, kendisini fen adamı tanıtıp, kendi görüşlerini, fen bilgisi olarak söyleyip, Müslümanları aldatmaya, bunların dinlerini, imanlarını bozmaya çalışan İslâm düşmanlarına Zındık yada Fen yobazı denir. Din yobazlarına ve fen yobazlarına aldanmamalıdır.

Başkalarının sevgisine ve methetmelerine, övmelerine kavuşmak için, dünya işleri ile, onlara iyilik yapmak, riya olur. İbadet ile olan riya bundan daha fenadır. Allahü teâlânın rızasını asla düşünmeden meydana getirilen riya, hepsinden daha fenadır. İbadet yaparak Allahü teâlâdan dünya menfaatlerini istemek, riya olmaz. Yağmur duasına çıkmak, istihare yapmak, böyledir. Ücret ile imamlık, hatiplik, muallimlik yapmak, sıkıntıdan, hastalıktan ve fakirlikten kurtulmak için âyet-i kerimeler okumak da, böyledir denildi. Bunlarda hem yakarma, hem de çıkar niyetleri bulunmaktadır. Tecim maksadı ile hacca gitmek de böyledir. İbadet niyeti asla bulunmazsa riya olurlar. İbadet niyeti oldukca olursa, sevap hasıl olur. İbadetlerini başkalarına göstermek, onlara öğretmek ve teşvik etmek niyeti ile olursa, gene riya olmaz ve oldukca sevap olur. Ramazan orucunu tutmakta riya olmaz. Allahü teâlânın rızası için namaza başlayıp, sonradan hasıl olan riyanın ziyanı olmaz. Riya ile meydana getirilen farzlar sahih olur, yakarma borcu ödenmiş olur ise de, sevabı olmaz.

Sual: Bir kimsenin, meşhur olmak, tanınmak için tembih etmesi yada kitap yazması riya mı olur?
Yanıt: Şöhret için vaaz vermek, tembih etmek, kitap yazmak riya olur. Münakaşa etmek, başkalarından üstün görünmek ve övünmek için ilim öğrenmek de, riya olur.